آزمایش خون مخفی در مدفوع | تفسیر آزمایش FOBT
ممکن است در مدفوع شما خون وجود داشته باشد؛ بدون اینکه بتوانید آن را ببینید. آزمایش خون مخفی در مدفوع یک روش ساده است که می‌تواند کوچک‌ترین رد خون را شناسایی و به پزشکان در تشخیص مشکلات گوارشی کمک کند. آزمایش FOBT اغلب برای غربالگری سرطان کولورکتال استفاده می‌شود؛ اما باید بدانید که نتیجه مثبت این تست به‌تنهایی به معنای ابتلا به سرطان نیست. در این مطلب از مجله بادی‌بان تمامی جزئیات این آزمایش بررسی می‌شود.
آزمایش خون مخفی در مدفوع (FOBT) چیست؟
آزمایش خون مخفی در مدفوع یک روش غربالگری ساده و کاربردی است که برای شناسایی خون پنهان در نمونه مدفوع و غربالگری سرطان کولورکتال به کار می‌رود. این خون با چشم غیرمسلح دیده نمی‌شود و اصطلاح پزشکی آن «خون مخفی» است. در علم پزشکی، این آزمایش معمولا با نام کوتاه‌شده آزمایش FOBT شناخته می‌شود. تشخیص به‌موقع خون مخفی می‌تواند به پزشکان در شناسایی بیماری‌های مختلف گوارشی کمک کند.
وجود خون در مدفوع همیشه نشانه واضحی ندارد؛ اما می‌تواند علامتی از مشکلاتی مانند پولیپ‌ها یا حتی سرطان روده بزرگ و راست‌روده باشد. درصورتی‌که نتیجه FOBT مثبت باشد، آزمایش تنها وجود خون را تایید می‌کند و منبع خونریزی را مشخص نخواهد کرد. در چنین شرایطی، پزشک معمولا آزمایش‌های تکمیلی مانند کولونوسکوپی را توصیه می‌کند. برای اطمینان از تفسیر آزمایش و انتخاب بهترین مسیر تشخیص، مشورت با پزشک ضروری است.
انواع آزمایش خون مخفی در مدفوع
آزمایش خون مخفی در مدفوع یا همان آزمایش FOBT در سه روش اصلی انجام می‌شود. هر کدام از این روش‌ها با مکانیزم متفاوتی خون پنهان در مدفوع را شناسایی می‌کنند و بسته به شرایط بیمار، حساسیت و دقت آن‌ها می‌تواند متفاوت باشد. رایج‌ترین روش‌ها شامل gFOBT، iFOBT (یا FIT) و FIT-DNA هستند.
آزمایش خون مخفی در مدفوع به روش گایاک (gFOBT)
در این روش از ماده‌ای شیمیایی به نام گایاک برای شناسایی خون پنهان استفاده می‌شود. فرد باید در سه نوبت جداگانه نمونه مدفوع جمع‌آوری کند و هر بار مقدار کمی از آن را روی کارت مخصوصی که در کیت آزمایش وجود دارد، قرار دهد. سپس کارت برای بررسی به آزمایشگاه ارسال می‌شود. اگرچه روش گایاک ساده است؛ اما دقت آن پایین‌تر بوده و ممکن است تحت تاثیر رژیم غذایی یا داروها، نتیجه مثبت یا منفی کاذب ایجاد شود.
آزمایش ایمنوشیمیایی مدفوع (iFOBT یا FIT)
این روش با استفاده از آنتی‌بادی‌ها، وجود خون در نمونه مدفوع را شناسایی می‌کند. تنها کافیست از یک اجابت مزاج نمونه بگیرید و آن را در ظرف مخصوص کیت قرار دهید. سپس نمونه به آزمایشگاه فرستاده می‌شود یا در برخی موارد، نتیجه تست در همان خانه و ظرف چند دقیقه مشخص می‌شود. مزیت مهم این تست نسبت به gFOBT، حساسیت بالاتر و عدم نیاز به رعایت رژیم غذایی خاص پیش‌از آزمایش است. به همین دلیل آزمایش خون مخفی در مدفوع به روش FIT در حال حاضر پرکاربردترین و ترجیحی‌ترین گزینه در میان پزشکان محسوب می‌شود.
FIT-DNA
این تست ترکیبی از FIT و بررسی تغییرات DNA مرتبط با سرطان کولورکتال است. FIT-DNA علاوه‌بر وجود خون، تغییرات ژنتیکی در سلول‌های مدفوع را نیز شناسایی می‌کند. به همین دلیل نسبت به دو روش قبلی دقت بیشتری دارد و برای تشخیص زودهنگام سرطان کولون بسیار ارزشمند است. البته این تست پیچیده‌تر و گران‌تر بوده و معمولا برای افرادی با ریسک بالاتر توصیه می‌شود.
چه زمانی پزشک آزمایش FOBT را تجویز می‌کند؟
پزشک معمولا در شرایط خاص انجام آزمایش خون مخفی در مدفوع یا همان آزمایش FOBT را توصیه می‌کند. مهم‌ترین موارد عبارتند از:
- وجود علائمی مانند
- درد شکم
- احساس خستگی مداوم
- درد یا ناراحتی اطراف مقعد
- خونریزی مقعدی یا مشاهده رگه‌های خون در مدفوع
- نیاز به غربالگری منظم برای سرطان کولورکتال در افراد بالای ۴۵ سال
- بررسی علت کم‌خونی یا کاهش غیر طبیعی گلبول‌های قرمز
- ارزیابی مشکلات گوارشی مشکوک که با معاینه معمولی قابل تشخیص نیستند
البته باید توجه داشت که وجود خون مخفی به‌تنهایی تشخیص قطعی بیماری نیست و تنها زنگ خطری برای بررسی‌های بیشتر محسوب می‌شود. همان‌طور که آزمایش کشت ادرار برای یافتن عفونت‌های پنهان به کار می‌رود، تفسیر آزمایش خون مخفی در مدفوع نیز نیازمند ارزیابی تخصصی توسط پزشک است تا علت دقیق خونریزی مشخص شود. بسته به نتایج به‌دست‌آمده، پزشک ممکن است آزمایش‌های تکمیلی مانند کولونوسکوپی یا تصویربرداری را برای تفسیر آزمایش خون مخفی در مدفوع و رسیدن به تشخیص قطعی تجویز کند.
آزمایش خون مخفی در مدفوع چه چیزی را نشان می‌دهد؟
وجود خون پنهان در مدفوع می‌تواند نشانه‌ای از بروز مشکل در دستگاه گوارش باشد. زمانی‌که نتیجه آزمایش خون مخفی مدفوع مثبت می‌شود، به این معناست که در بخشی از مسیر گوارش خونریزی اتفاق افتاده است. این نوع خونریزی طبیعی نیست و اغلب بیانگر یک بیماری زمینه‌ای است. گاهی این بیماری‌ها خفیف هستند و گاهی می‌توانند هشدار جدی برای مشکلات بزرگ‌تر مانند سرطان باشند. از مهم‌ترین بیماری‌هایی که با آزمایش FOBT قابل شناسایی اولیه هستند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کم‌خونی ناشی از کاهش سلول‌های قرمز خون سالم
- کولیت یا التهاب روده بزرگ
- سرطان کولورکتال در بخش انتهایی روده یا راست‌روده
- دیورتیکولوز یا بیرون‌زدگی‌های کوچک در دیواره روده
- بواسیر یا همان هموروئید
- پولیپ‌های روده که رشد غیر طبیعی سلول‌ها هستند و در آینده ممکن است سرطانی شوند
- زخم‌های گوارشی یا اولسر
چگونه برای آزمایش خون مخفی مدفوع آماده شوم؟
آمادگی برای آزمایش خون مخفی مدفوع، بسته به نوع تست می‌تواند متفاوت باشد. اگر فرد قرار است آزمایش FOBT به روش ایمنوشیمیایی یا همان FIT انجام دهد، نیازی به تغییر رژیم غذایی یا داروهای مصرفی ندارد. این موضوع یکی از مزایا FIT محسوب می‌شود؛ چرا که نتیجه آن کمتر تحت تاثیر عوامل خارجی قرار می‌گیرد.
اما در روش گایاک (gFOBT) ممکن است نیاز به تغییراتی در سبک تغذیه و داروها باشد. دلیل این موضوع آن است که برخی خوراکی‌ها یا داروها می‌توانند باعث ایجاد نتیجه مثبت کاذب شوند. در چنین شرایطی، پزشک پیش‌از آزمایش توصیه می‌کند فرد مصرف برخی موارد را محدود یا قطع کند.
اقدامات اصلی شامل پرهیز از گوشت قرمز، مکمل‌هایی مثل ویتامین C و آهن، داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی مانند آسپرین، ایبوپروفن و ناپروکسن و همچنین داروهای رقیق‌کننده خون است. در مقابل، افزایش مصرف فیبر در روزهای قبل از تست، ممکن است به دقت آزمایش کمک کند. رعایت این نکات باعث می‌شود تفسیر آزمایش خون مخفی در مدفوع دقیق‌تر و قابل اعتمادتر باشد.
نتیجه مثبت آزمایش خون مخفی در مدفوع به چه معناست؟
زمانی‌که نتیجه آزمایش FOBT مثبت گزارش می‌شود، یعنی در دستگاه گوارش فرد خونریزی وجود دارد. این موضوع می‌تواند نشانه‌ای از سرطان کولورکتال باشد؛ اما به هیچ‌وجه به معنای تشخیص قطعی سرطان نیست. در چنین شرایطی پزشک معمولا انجام آزمایش‌های تکمیلی مانند کولونوسکوپی را برای بررسی محل و علت خونریزی توصیه می‌کند.
باید توجه داشت که نتیجه مثبت همیشه ناشی از سرطان یا پولیپ نیست. گاهی خونریزی می‌تواند به دلیل مشکلاتی ساده‌تر مانند زخم معده، بواسیر یا حتی بلع خون از دهان و بینی ایجاد شود. این موارد می‌توانند منجر به نتیجه مثبت کاذب شوند. در نهایت، تفسیر آزمایش FOBT باید توسط پزشک متخصص انجام شود تا بر اساس یافته‌ها، مسیر تشخیصی دقیق‌تر به‌دست آید.
آیا باید به‌طور منظم آزمایش خون مخفی انجام شود؟
برای افراد ۴۵ تا ۷۵ ساله با خطر متوسط، انجام سالیانه آزمایش خون مخفی مدفوع یا همان آزمایش FOBT توصیه می‌شود. این غربالگری کمک می‌کند، سرطان روده بزرگ در مراحل اولیه شناسایی شود. افراد بالای ۷۵ سال یا کسانی که سابقه خانوادگی سرطان، پولیپ یا بیماری‌های گوارشی دارند، باید با پزشک درباره زمان‌بندی مناسب مشورت کنند. اگر سطح خطر فرد مشخص نباشد، پزشک با بررسی سوابق و شرایط بالینی بهترین برنامه را تعیین خواهد کرد.
چه زمانی نباید آزمایش خون مخفی در مدفوع را انجام داد؟
با وجود اینکه آزمایش FOBT روشی ساده و غیرتهاجمی برای شناسایی خون پنهان در دستگاه گوارش است، در برخی شرایط انجام آن توصیه نمی‌شود. دلیل اصلی این موضوع احتمال بروز نتایج کاذب است که می‌تواند تفسیر نتایج را برای پزشک دشوار کند.
برای مثال، در دوران قاعدگی انجام تست می‌تواند باعث ثبت نتیجه مثبت کاذب شود. همچنین افرادی که دچار خونریزی فعال ناشی از بواسیر هستند، بهتر است تا زمان بهبود، از انجام این آزمایش خودداری کنند. زخم‌های گوارشی مانند پپتیک اولسر یا بیماری‌هایی نظیر گاستریت (التهاب معده) نیز می‌توانند منجر به خونریزی شوند و نتیجه آزمایش را تحت تاثیر قرار دهند. بنابراین در چنین شرایطی پزشک ممکن است توصیه کند انجام تست به تعویق بیفتد یا به‌جای آن از روش‌های دیگر غربالگری استفاده شود.
کلام آخر بادی‌بان
وجود خون پنهان در مدفوع معمولا با چشم قابل مشاهده نیست و تنها از طریق غربالگری مشخص می‌شود. در چنین شرایطی، آزمایش خون مخفی مدفوع به‌عنوان روشی ساده، کم‌هزینه و بدون درد، می‌تواند نقش مهمی در تشخیص زودهنگام مشکلات گوارشی داشته باشد. پزشکان اغلب از این تست برای شناسایی اولیه علائم سرطان کولورکتال استفاده می‌کنند؛ اما باید توجه داشت که مثبت بودن نتیجه همیشه به معنای ابتلا به سرطان نیست.
نتیجه مثبت آزمایش FOBT تنها نشان‌دهنده وجود خون در دستگاه گوارش است و می‌تواند ناشی از مشکلات دیگری مانند پولیپ یا زخم‌های گوارشی نیز باشد. به همین دلیل، پس‌از دریافت نتیجه، لازم است آزمایش‌های تکمیلی برای یافتن منبع خونریزی انجام شود. در نهایت، تفسیر آزمایش خون مخفی در مدفوع باید حتما توسط پزشک متخصص صورت گیرد تا مسیر تشخیص و درمان به‌درستی تعیین شود.
