آزمایش کشت ادرار چیست؟ مراحل، روش‌ها و تفسیر نتایج

آزمایش کشت ادرار یکی از مهم‌ترین روش‌ها برای تشخیص دقیق عفونت‌های دستگاه ادراری (UTI) است. در این تست بررسی می‌شود که آیا در نمونه ادرار فرد، باکتری یا قارچ رشد می‌کند یا خیر. در صورت مثبت بودن نتیجه آزمایش کشت ادرار، پزشک می‌تواند نوع میکروب ایجادکننده عفونت و بهترین دارو برای درمان را شناسایی کند. به همین دلیل، آزمایش Urine Culture جایگاه ویژه‌ای در روند تشخیص و درمان دارد. در این مطلب از مجله بادی‌بان به طور کامل درباره این موضوع و اهمیت آن برای بیماران توضیح داده شده است.

آزمایش کشت ادرار چیست و چه کاربردی دارد؟

آزمایش کشت ادرار یک آزمایش تخصصی است که برای بررسی وجود عفونت‌های باکتریایی یا قارچی در دستگاه ادراری به کار می‌رود. در این روش، نمونه‌ای از ادرار بیمار جمع‌آوری شده و در آزمایشگاه تحت شرایط کنترل‌شده قرار می‌گیرد تا مشخص شود آیا میکروارگانیسم‌ها (باکتری‌ها یا قارچ‌ها) در آن رشد می‌کنند یا خیر. اصطلاح کشت در پزشکی به معنای پرورش میکروب‌ها در محیط آزمایشگاهی برای شناسایی نوع عامل بیماری‌زا است.

این آزمایش اهمیت زیادی دارد؛ چرا که نه‌تنها وجود عفونت را مشخص می‌کند، بلکه نوع دقیق میکروب یا قارچ عامل بیماری را شناسایی کرده و الگوی حساسیت آن به آنتی‌بیوتیک‌ها را نیز تعیین می‌سازد. این اطلاعات به پزشک امکان می‌دهد مناسب‌ترین و هدفمندترین درمان را برای بیمار انتخاب کند.

کاربردهای اصلی کشت ادرار شامل تشخیص سریع و دقیق عفونت‌های دستگاه ادراری (UTI)، پیشگیری از گسترش عفونت به کلیه‌ها و در برخی موارد، بررسی‌های روتین به‌ویژه در دوران بارداری است. بسیاری از پزشکان این تست را زمانی توصیه می‌کنند که علائمی مانند درد هنگام ادرار، تکرر ادرار یا تب وجود داشته باشد. در واقع، کشت ادرار ابزاری حیاتی برای شناسایی منبع عفونت و انتخاب بهترین روش درمانی است.

چه زمانی آزمایش کشت ادرار تجویز می‌شود؟

وقتی باکتری‌ها یا قارچ‌ها در دستگاه ادراری تکثیر پیدا می‌کنند، بدن معمولا با نشانه‌های مشخصی واکنش نشان می‌دهد. اندیکاسیون‌های کلیدی برای درخواست آزمایش کشت ادرار عبارتند از:

• علائم و نشانه‌های بالینی UTI
  • دیزوری (سوزش یا درد هنگام ادرار)
  • تکرر و فوریت ادرار
  • درد سوپراپوبیک یا پایین شکم
  • هماچوری (وجود خون در ادرار)
  • درد پهلو یا کمر (مشکوک به پیلونفریت)
  • تب و لرز به‌ویژه همراه با علائم ادراری

• احتمال وجود UTI پیچیده
  • بروز عفونت در مردان، کودکان یا زنان باردار
  • بیماران با نقص ایمنی یا دیابت کنترل‌نشده
  • وجود انسداد ادراری یا ناهنجاری‌های ساختاری دستگاه ادراری
  • استفاده طولانی‌مدت از کاتتر ادراری
  • عفونت‌های عودکننده یا شکست درمان آنتی‌بیوتیکی

• پایش درمان
  • بررسی اثربخشی درمان در UTI‌های پیچیده یا عودکننده

• عفونت‌های بیمارستانی
  • تب بدون کانون مشخص در بیماران بستری، به‌ویژه افراد دارای کاتتر ادراری

• غربالگری در گروه‌های خاص
  • باکتریوری بدون علامت در زنان باردار (به دلیل خطر پیلونفریت و عوارض بارداری)
  • قبل از برخی اقدامات جراحی یا مداخلات دستگاه ادراری

به‌طور خلاصه، هر زمان که علائم هشداردهنده وجود داشته باشد، این آزمایش می‌تواند به پزشک کمک کند تا نوع دقیق میکروب شناسایی و درمان مناسب تجویز شود. همچنین در تفسیر آزمایش، نتایج کشت ادرار تعیین می‌کند که کدام آنتی‌بیوتیک یا دارو موثرتر خواهد بود.

تفاوت آزمایش ادرار (Urinalysis) و کشت ادرار (Urine Culture)

گرچه هر دو تست با ارائه نمونه ادرار انجام می‌شوند؛ اما آزمایش ادرار (Urinalysis) و آزمایش کشت ادرار (Urine Culture) تفاوت‌های مهمی در روش، سرعت و دقت دارند.

آزمایش ادرار یک تست سریع و اولیه است که معمولا پزشک در مرحله غربالگری انجام می‌دهد. در این روش، نمونه ادرار از نظر وجود گلبول‌های سفید و قرمز خون، پروتئین، نیتریت و باکتری بررسی می‌شود. نتایج آن در مدت کوتاهی آماده می‌شود و می‌تواند وجود التهاب یا نشانه‌های اولیه عفونت را نشان دهد. اما این آزمایش به تنهایی نمی‌تواند نوع دقیق میکروب یا عامل بیماری‌زا را مشخص کند.

در مقابل، آزمایش کشت ادرار یک روش دقیق‌تر است. در این تست، نمونه ادرار در محیط آزمایشگاهی کشت داده می‌شود تا میکروارگانیسم‌های احتمالی رشد کنند. سپس نوع باکتری یا قارچ عامل عفونت شناسایی شده و حتی مشخص می‌شود کدام آنتی‌بیوتیک‌ها برای درمان آن موثرتر هستند.

آزمایش کشت ادرار چگونه انجام می‌شود؟

برای انجام آزمایش Urine Culture، باید نمونه ادرار در شرایط استریل جمع‌آوری شود تا دقت نتایج حفظ شود. پس از جمع‌آوری ادرار، نمونه به آزمایشگاه ارسال می‌شود و در محیط کشت قرار می‌گیرد تا مشخص شود آیا باکتری یا قارچ رشد می‌کند یا خیر. رایج‌ترین روش‌ها به شرح زیر هستند:

روش میان‌جریان (Clean Catch)

در این روش، فرد پس‌از شستن دست‌ها و اندام تناسلی، ابتدا مقدار کمی از ادرار را رها کرده و سپس بخش میانی جریان را در ظرف استریل جمع‌آوری می‌کند.

کیسه جمع‌آوری ادرار برای کودکان

برای نوزادان و کودکان، از کیسه پلاستیکی مخصوص با چسب استفاده می‌شود که روی ناحیه تناسلی قرار می‌گیرد. پس‌از ادرارکردن کودک، نمونه به ظرف استریل منتقل می‌شود.

سوندگذاری

در مواردی، پزشک لوله باریکی را از طریق مجرای ادرار وارد مثانه کرده و نمونه را مستقیم جمع‌آوری می‌کند. نمونه نباید از کیسه سوند گرفته شود؛ چرا که ممکن است آلوده شود.

آسپیراسیون سوپراپوبیک

سوپراپوبیک آسپیراسیون روشی بسیار تمیز و عاری از آلودگی است که در آن پزشک با یک سوزن باریک از روی پوست شکم بی‌حس‌شده، مستقیما ادرار را از مثانه خارج می‌کند. این روش معمولا در شیرخواران یا در شرایط خاصی به کار می‌رود که امکان جمع‌آوری نمونه غیر آلوده از طریق روش‌های دیگر وجود ندارد.

چگونه برای آزمایش کشت ادرار آماده شویم؟

برای انجام دقیق آزمایش کشت ادرار رعایت چند نکته ساده پیش‌از نمونه‌گیری ضروری است. در ابتدا اگر دارو، مکمل یا ویتامینی مصرف کرده‌اید، باید به پزشک اطلاع دهید؛ چرا که را برخی از آن‌ها می‌توانند در نتیجه تست اختلال ایجاد کنند. همچنین بهتر است دست‌ها و اندام تناسلی خود را با آب و شوینده ملایم تمیز کنید تا احتمال آلودگی نمونه کاهش یابد.

معمولا پزشک توصیه می‌کند حداقل یک ساعت پیش‌از نمونه‌گیری ادرار نکنید و حدود ۲۰ دقیقه قبل از جمع‌آوری نمونه، یک لیوان آب (حدود ۲۵۰ میلی‌لیتر) بنوشید تا ادرار کافی برای تست وجود داشته باشد. نمونه اول صبح هم به دلیل غلظت بالاتر، معمولا بهترین گزینه است.

در مواردی مانند آزمایش ادرار بارداری یا دیگر شرایط حساس، پزشک می‌تواند روش‌های جایگزین یا شرایط مناسب‌تر برای نمونه‌گیری پیشنهاد دهد. هدف این است که نمونه‌ای تمیز و بدون آلودگی به آزمایشگاه برسد تا دقت نتایج بالا باشد. آزمایش Urine Culture  تنها زمانی بیشترین ارزش را دارد که نمونه به درستی جمع‌آوری شده باشد، بنابراین رعایت این نکات پیش‌از تست اهمیت زیادی دارد.

تفسیر آزمایش کشت ادرار چگونه است؟

نتایج این آزمایش معمولا طی ۲۴ تا ۷۲ ساعت آماده می‌شود. در ادامه، حالت‌های مختلف نتایج بررسی می‌شوند.

نتیجه مثبت کشت ادرار

اگر در نمونه، رشد قابل ‌توجهی از باکتری یا قارچ مشاهده شود، نتیجه مثبت گزارش می‌شود. این به معنای وجود UTI  است. پزشک براساس نوع میکروب، درمان دارویی را آغاز می‌کند. بیشتر عفونت‌ها توسط باکتریE. coli   ایجاد می‌شوند؛ اما گاهی استافیلوکوک، پروتئوس یا حتی قارچ کاندیدا هم عامل عفونت هستند. در موارد نادر، نتیجه مثبت می‌تواند ناشی از عفونت‌های مقاربتی (STI) باشد.

باکتریوری بدون علامت

گاهی در آزمایش Urine Culture باکتری مشاهده می‌شود؛ اما فرد علائمی ندارد. این حالت را باکتریوری بدون علامت می‌نامند که معمولا نیاز به درمان ندارد، مگر در شرایط خاص مانند بارداری یا بیماری‌های زمینه‌ای.

تست حساسیت آنتی‌بیوتیکی

نمونه مثبت معمولا همراه با تست حساسیت بررسی می‌شود:

• Susceptible (حساس): دارو می‌تواند باکتری را از بین ببرد؛
• Intermediate (میانی): دارو اثر نسبی دارد و در دوز بالاتر ممکن است موثر باشد؛
• Resistant (مقاوم): دارو بی‌اثر است و نباید برای درمان انتخاب شود.

نتیجه منفی کشت ادرار

اگر هیچ نشانه‌ای از باکتری یا قارچ دیده نشود، نتیجه منفی است. یعنی فرد UTI ندارد. بااین‌حال، اگر علائم ادامه داشته باشد، باید علل دیگری مانند سنگ کلیه، تغییرات هورمونی یا توده‌های مثانه بررسی شوند.

آزمایش کشت ادرار چه میکروب‌ها و عفونت‌هایی را شناسایی می‌کند؟

آزمایش کشت ادرار توانایی تشخیص طیف وسیعی از عوامل میکروبی را دارد. این عوامل را می‌توان به سه دسته اصلی تقسیم کرد:

باکتری‌های شایع جامعه‌اکتساب

• اشرشیا کلی (E. coli): شایع‌ترین عامل عفونت دستگاه ادراری، به‌ویژه سیستیت حاد ساده (>۸۰٪ موارد)؛
• استافیلوکوک ساپروفیتیکوس (Staphylococcus saprophyticus): عامل شایع سیستیت در زنان جوان فعال جنسی؛
• استرپتوکوک گروه B (Group B Strep): اهمیت ویژه در بارداری؛ چرا که می‌تواند به نوزاد منتقل شود.

باکتری‌های مرتبط با عفونت‌های پیچیده یا بیمارستانی

• کلبسیلا پنومونیه (Klebsiella pneumoniae): عامل مهم UTI بیمارستانی و مقاوم به درمان؛
• پروتئوس میرابیلیس (Proteus mirabilis): با تولید اوره‌آز، باعث قلیایی‌شدن ادرار و تشکیل سنگ‌های استروویت می‌شود؛
• انتروکوک‌ها (Enterococcus spp): عامل عفونت‌های پیچیده و مقاوم به برخی آنتی‌بیوتیک‌ها؛
• سودوموناس آئروژینوزا (Pseudomonas aeruginosa): تقریبا همیشه در UTI بیمارستانی یا بیماران دارای کاتتر و نقص ایمنی دیده می‌شود؛
• انتروباکتر (Enterobacter spp) و سیتروباکتر (Citrobacter spp): از عوامل مهم ‌UTI‌های بیمارستانی و مقاوم به چند دارو.

قارچ‌ها

• کاندیدا (Candida): نوعی قارچ مخمری که در شرایط ضعف سیستم ایمنی یا مصرف آنتی‌بیوتیک‌های طولانی‌مدت می‌تواند رشد بیش‌ازحد داشته باشد.

عفونت‌های مقاربتی (STIs)

• برخی بیماری‌های مقاربتی مانند کلامیدیا و سوزاک می‌توانند از طریق نمونه ادرار شناسایی شوند، بااین‌حال نیاز به درخواست تست اختصاصی دارند.

این دسته‌بندی به پزشک امکان می‌دهد علاوهبر تشخیص وجود عفونت، نوع دقیق عامل را نیز مشخص کرده و بهترین درمان دارویی را انتخاب کند.

چرا کشت ادرار در دوران بارداری اهمیت دارد؟

در دوران بارداری، عفونت‌های ادراری (UTI) نسبتا شایع هستند و حتی ممکن است بدون علامت باقی بمانند. این وضعیت که به آن باکتریوری بدون علامت (ASB) گفته می‌شود، اگر درمان نشود می‌تواند عواقب جدی داشته باشد. آمارها نشان می‌دهد حدود ۲۰ تا ۴۰ درصد از زنان باردار مبتلا به ASB درمان‌نشده، در طول بارداری دچار پیلونفریت حاد می‌شوند. پیلونفریت در بارداری می‌تواند پیامدهای جدی برای مادر و جنین داشته باشد:

• برای مادر: خطر سپسیس (عفونت خون)، نارسایی تنفسی، کم‌خونی، آسیب حاد کلیوی، تشدید پره‌اکلامپسی و افزایش احتمال زایمان زودرس.
• برای جنین: زایمان زودرس (شایع‌ترین و مهم‌ترین عارضه)، وزن کم هنگام تولد، محدودیت رشد داخل رحمی (IUGR) و افزایش خطر مرگ‌ومیر پری‌ناتال.

به همین دلیل، منابع معتبر پزشکی توصیه می‌کنند که غربالگری جهانی (Universal Screening) برای ASB در تمام زنان باردار انجام شود.

• زمان انجام غربالگری: اولین کشت ادرار باید در ویزیت اولیه بارداری (معمولا در سه‌ماهه اول) انجام شود؛
• در زنان با سابقه UTI   عودکننده یا عوامل خطر دیگر، ممکن است انجام کشت مجدد در سه‌ماهه سوم نیز توصیه شود.

انجام به‌موقع کشت ادرار در بارداری نه‌تنها به شناسایی عفونت‌های پنهان کمک می‌کند، بلکه از بروز عوارض خطرناک برای مادر و نوزاد جلوگیری خواهد کرد.

کلام آخر بادی‌بان

عفونت ادراری (UTI) اگرچه شایع و معمولا بی‌خطر است؛ اما درصورت درمان‌نشدن می‌تواند به کلیه‌ها یا جریان خون گسترش پیدا کند. انجام آزمایش کشت ادرار روشی مطمئن برای تشخیص نوع میکروب و انتخاب بهترین درمان است. علائم اغلب با درمان مناسب ظرف ۴۸ ساعت برطرف می‌شوند. در کنار دارو، نوشیدن آب کافی، رعایت بهداشت و استفاده از لباس زیر نخی می‌تواند از بازگشت عفونت جلوگیری کند. استفاده از آزمایش Urine Culture به‌ویژه در بارداری و افراد مستعد، نقش مهمی در پیشگیری از عوارض دارد. در نهایت، هرگونه تب، درد پهلو یا سوزش ادراری باید جدی گرفته شود و نیازمند مراجعه به پزشک است.

منابع

Healthline
Clevelandclinic
Who
Mayoclinic
Medscape

     

تایید شده توسط دکتر بهار سلیمان‌پوریان

     

محتوای این مقاله برای افزایش آگاهی شماست و توسط پزشکان متخصص بادی‌بان تایید شده است.

کارشناسان بادی‌بان

کارشناسان محتوای مجله بادی‌بان، طبق منابع تاییدشده پزشکی، از موضوعات متنوعی می‌نویسند تا در زمینه پزشکی بروز باشید.