آزمایش اسپرم چیست و چگونه انجام می‌شود؟ | تفسیر آزمایش اسپرم

آزمایش اسپرم یا آنالیز مایع منی (Semen Analysis) روشی تخصصی برای بررسی کیفیت مایع منی و سلامت اسپرم‌هاست و در تشخیص مشکلات ناباروری مردان نقش مهمی دارد. ناباروری چالشی است که حدود ۱۷٪ زوجین را درگیر می کند. گزارش شده است که مردان به تنهایی مسئول ۲۰ الی ۳۰ درصد از موارد ناباروری هستند و در 50 درصد موارد کلی نقش دارند. این تست شاخص‌هایی مثل تعداد، تحرک، شکل اسپرم، حجم مایع منی و میزان pH  را ارزیابی می‌کند تا وضعیت باروری فرد مشخص شود. در این مطلب از مجله بادی‌بان با جزئیات این آزمایش، مراحل انجام، بهترین زمان و نحوه تفسیر نتایج آن آشنا خواهید شد.

آزمایش اسپرم چیست؟

آزمایش اسپرم یا آنالیز مایع منی یکی از مهم‌ترین روش‌ها برای ارزیابی سلامت باروری مردان است. این تست با بررسی تعداد، کیفیت، تحرک و شکل اسپرم‌ها مشخص می‌کند که آیا مشکلی در توانایی اسپرم برای بارورکردن تخمک وجود دارد یا خیر. بادی‌بان با تلفیق هوش مصنوعی و دانش تخصصی پزشکی، امکان تفسیر آزمایش اسپرم یا سایر آزمایشات پزشکی را تنها با آپلود عکس یا پی‌دی‌اف برگه آزمایش، در کم‌ترین زمان ممکن برای شما امکان‌پذیر می‌کند.

مایع منی، مایعی غلیظ و سفیدرنگ است که هنگام انزال خارج می‌شود و اسپرم‌ها را حمل می‌کند. کاهش تعداد اسپرم به زیر ۱۵ میلیون در هر میلی‌لیتر (الیگواسپرمی) و نبود کامل اسپرم (آزواسپرمی) نام دارد؛ این شرایط لزوما ناباروری قطعی نیست؛ اما احتمال بارداری طبیعی را کم می‌کند.

آزمایش اسپرم علاوه‌بر شمارش، شاخص‌هایی مانند غلظت، تحرک (موتیلیتی)، مورفولوژی، حجم و pH مایع منی را بررسی می‌کند تا مشکلات احتمالی شناسایی و درصورت نیاز، درمان‌های مناسب یا روش‌هایی مانند لقاح آزمایشگاهی (IVF) برای افزایش شانس بارداری توصیه شود.

چرا باید آزمایش اسپرم انجام داد؟

انجام این آزمایش در شرایط مختلف توصیه می‌شود، از جمله:

بررسی ناباروری

اگر پس‌از ۱۲ ماه رابطه جنسی منظم و بدون جلوگیری بارداری اتفاق نیفتد (و درصورتی‌که سن زن بالای ۳۵ سال باشد یا عوامل خطر ناباروری وجود داشته باشد، این مدت به ۶ ماه کاهش می‌یابد)، پزشکان معمولا آزمایش منی را به‌عنوان نخستین تست برای ارزیابی وضعیت باروری مردان پیشنهاد می‌کنند.

شناسایی اختلالات پنهان

در صورت بروز علائم هشداردهنده مانند درد یا تورم بیضه، مشکلات در نعوظ یا انزال، سابقه عفونت‌های جنسی یا قرارگرفتن در معرض سموم و تشعشعات، پزشک ممکن است برای بررسی مشکلاتی مانند واریکوسل، انسداد مجاری اسپرم‌بر یا عدم تعادل هورمونی، آزمایش منی را توصیه کند تا کیفیت اسپرم و سلامت دستگاه تولیدمثل ارزیابی شود.

بررسی تاثیر سبک زندگی یا داروها

مصرف الکل، سیگار، استروئیدها، برخی داروها یا استرس‌های شدید ممکن است کیفیت اسپرم را کاهش دهند و این تست میزان اثرگذاری آن‌ها را مشخص می‌کند.

کنترل نتیجه وازکتومی

پس‌از انجام جراحی‌های ناحیه تناسلی مردان مانند وازکتومی، ترمیم واریکوسل یا جراحی بیضه، پزشکان معمولا انجام آزمایش منی را توصیه می‌کنند تا میزان وجود یا نبود اسپرم در مایع منی و تاثیر عمل بر باروری ارزیابی شود.

انتخاب روش‌های کمک‌باروری

کیفیت اسپرم در انتخاب بهترین روش درمانی مثل IUI یا IVF نقش مهمی دارد و پزشکان از نتایج این آزمایش برای تعیین روش مناسب استفاده می‌کنند.

بهترین زمان برای انجام آزمایش اسپرم

برای دستیابی به نتایج دقیق‌تر، توصیه می‌شود آزمایش اسپرم در ساعات اولیه صبح انجام شود؛ چرا که در این زمان غلظت و کیفیت نمونه بهتر است. پرهیز از هرگونه انزال و رابطه جنسی به مدت ۳ تا ۵ روز پیش‌از تست نیز به افزایش دقت نتیجه کمک می‌کند. پس‌از جراحی‌هایی مثل وازکتومی یا واریکوسلکتومی چند هفته تا چند ماه و در صورت بیماری‌های تب‌دار و مصرف برخی داروها، بهتر است طبق نظر پزشک مدتی صبر کنید تا چرخه تولید اسپرم کامل شود و نتیجه آزمایش دقیق‌تر باشد.

اقدامات لازم قبل از انجام آزمایش اسپرم

برای اینکه نتیجه آزمایش منی دقیق و قابل ‌اعتماد باشد، رعایت برخی نکات پیش‌از انجام تست ضروری است. توصیه می‌شود:

• پرهیز از انزال به مدت ۲۴ تا ۷۲ ساعت پیش‌از آزمایش برای افزایش غلظت نمونه
• اجتناب از مصرف الکل، کافئین و مواد مخدر چند روز قبل از آزمایش برای جلوگیری از تاثیر بر کیفیت اسپرم
• قطع مصرف داروهای گیاهی و هورمونی طبق نظر پزشک پیش‌از انجام تست
• اطلاع‌رسانی درباره تمام داروهای مصرفی به آزمایشگاه (برای تحلیل دقیق‌تر نتایج)

رعایت این نکات ساده به دقت نتیجه آزمایش کمک کرده و ارزیابی وضعیت باروری را قابل ‌اعتمادتر می‌کند.

نحوه انجام آزمایش اسپرم به جه صورت است؟

برای انجام آزمایش اسپرم، لازم است نمونه‌ای از مایع منی در اختیار آزمایشگاه قرار گیرد تا شاخص‌های مختلفی مانند تعداد، تحرک و شکل اسپرم بررسی شوند. این نمونه‌گیری معمولا در محیط آزمایشگاه و تحت شرایط بهداشتی انجام می‌شود تا نتیجه دقیق‌تر باشد. روش‌های رایج جمع‌آوری نمونه عبارتند از:

خودارضایی در محیط آزمایشگاه

 متداول‌ترین و دقیق‌ترین روش است که بدون استفاده از کاندوم یا مواد روان‌کننده انجام شده و مایع منی مستقیما در ظرف استریل جمع‌آوری می‌شود.

رابطه جنسی با کاندوم مخصوص

در شرایطی که فرد با خودارضایی راحت نیست، از کاندوم‌های ویژه بدون مواد مضر برای اسپرم استفاده می‌شود و نمونه در مدت زمان کوتاه به آزمایشگاه تحویل داده می‌شود.

رابطه با خروج قبل از انزال

 در مواردی که امکان استفاده از کاندوم مخصوص وجود ندارد، مایع منی به‌صورت مستقیم در ظرف آزمایش جمع‌آوری می‌شود؛ اما این روش دقت کمتری دارد. نمونه باید ظرف ۳۰ تا ۶۰ دقیقه پس‌از جمع آوری و در دمای بدن (37 درجه سانتی‌گراد) به آزمایشگاه برسد. تاخیر یا تغییرات دمایی شدید به خصوص سرما، تحرک اسپرم را به سرعت کاهش می‌دهد.

تحریک الکتریکی

 برای افرادی که به دلیل مشکلات جسمی قادر به انزال طبیعی نیستند، از تحریک عصبی کنترل‌شده استفاده می‌شود تا مایع منی جمع‌آوری شود.

پس‌از نمونه‌گیری، ظرف باید بلافاصله به آزمایشگاه تحویل داده شود و در دمای نزدیک به بدن نگه‌داری شود تا کیفیت اسپرم تحت ‌تاثیر قرار نگیرد. این فرآیند به پزشک کمک می‌کند نتیجه‌ای دقیق و قابل‌اعتماد برای ارزیابی باروری مردان به دست آید.

تفسیر آزمایش اسپرم و محدوده‌های طبیعی

تفسیر آزمایش اسپرم برای بررسی وضعیت باروری مردان انجام می‌شود و شاخص‌هایی مثل حجم مایع منی، تعداد، تحرک، شکل اسپرم و pH را با مقادیر طبیعی مقایسه می‌کند تا مشکلات احتمالی شناسایی شوند.

• حجم انزال: به‌طور طبیعی بین ۱.۵ تا ۵ میلی‌لیتر است. حجم کمتر از ۱.۵ میلی‌لیتر می‌تواند در شرایطی مانند انزال رتروگراد، فقدان وازدفران یا وزیکول سمینال، انسداد مجاری انزال یا هیپوگنادوتروپیسم مشاهده شود. مایع منی ابتدا به‌صورت لخته‌ای خارج شده و باید طی ۵ تا ۲۵ دقیقه مایع شود. اگر منی از ابتدا لخته نشود، ممکن است نشانه‌ای از انسداد مجرای انزال یا عدم وجود وزیکول سمینال باشد.
• pH: برابر یا بالاتر از ۷.۲ طبیعی محسوب می‌شود. مقادیر پایین‌تر می‌تواند نشانه انسداد مجاری و مقادیر بالاتر احتمال وجود عفونت باشد.
• تراکم اسپرم: به‌طور  طبیعی بالاتر از ۲۰ میلیون اسپرم در هر میلی‌لیتر است. طبق مرجع پایین WHO، عدد ۱۵ میلیون در هر میلی‌لیتر یا ۳۹ میلیون در کل انزال، طبیعی محسوب می‌شود.
• الیگواسپرمی: کمتر از ۲۰ میلیون اسپرم در هر میلی‌لیتر؛

الیگواسپرمی شدید: کمتر از ۵ میلیون در هر میلی‌لیتر

آزواسپرمی: عدم وجود اسپرم در نمونه.

برای تایید آزواسپرمی، نمونه باید سانتریفیوژ شده و زیر میکروسکوپ نوری بررسی شود.

• تحرک اسپرم (Motility): حداقل ۴۰٪ اسپرم‌ها باید حرکت داشته باشند و حرکت رو به جلو باید بزرگ‌تر یا برابر با ۳۰٪ باشد.
• مورفولوژی اسپرم: برای باروری طبیعی، حداقل ۴٪ اسپرم‌ها باید شکل طبیعی داشته باشند. در روش‌های کمک‌باروری مانند IVF  این عدد ممکن است متفاوت باشد.
• زمان مایع‌شدن: باید بین ۱۵ تا ۳۰ دقیقه باشد؛ تاخیر می‌تواند بر عملکرد اسپرم اثر منفی داشته باشد.

نتایج خارج از محدوده طبیعی به معنای ناباروری قطعی نیستند، زیرا کیفیت اسپرم می‌تواند نوسان داشته باشد. برای اطمینان از نتیجه، حداقل دو آزمایش با فاصله ۲ تا ۴ هفته (و گاهی سه بار) توصیه می‌شود. در چنین شرایطی، پزشک معمولا آزمایش‌های تکمیلی انجام می‌دهد و برای تفسیر آزمایش دقیق‌تر، راهنمایی‌های تخصصی ارائه می‌کند تا بهترین روش درمان یا کمک‌باروری انتخاب شود.

عوامل موثر بر نتیجه آزمایش اسپرم

• سبک زندگی: مصرف سیگار، الکل، مواد مخدر، تغذیه ناسالم یا کمبود ویتامین‌ها
• استرس و کم‌خوابی: افزایش هورمون کورتیزول و کاهش کیفیت اسپرم
• بیماری‌ها و عفونت‌ها: مشکلاتی مثل دیابت، تب بالا، عفونت‌های تناسلی یا واریکوسل
• مصرف داروها: داروهای هورمونی، شیمی‌درمانی، استروئیدها و برخی داروهای ضد افسردگی
• شرایط محیطی: گرمای بیش‌ازحد بدن، قرارگرفتن در معرض مواد شیمیایی یا فلزات سنگین
• خطا در نمونه‌گیری: آلودگی نمونه، استفاده از مواد اسپرم‌کش یا تاخیر در تحویل به آزمایشگاه

در صورت غیر طبیعی‌بودن نتایج، پزشک ممکن است آزمایش‌های تکمیلی مانند آزمایش دابل مارکر و تست‌های ژنتیکی یا هورمونی را برای بررسی دقیق‌تر توصیه کند.

نقش آزمایش‌های تکمیلی در باروری مردان

در کنار آزمایش اسپرم، برخی تست‌های تکمیلی برای شناسایی دقیق‌تر علت ناباروری توصیه می‌شوند. یکی از مهم‌ترین آن‌ها آزمایش ژنتیک قبل از بارداری است که به بررسی اختلالات ژنتیکی احتمالی در اسپرم کمک می‌کند و خطر انتقال مشکلات وراثتی به جنین را کاهش می‌دهد. انجام این آزمایش‌ها به پزشکان کمک می‌کند بهترین روش درمان یا کمک‌باروری را انتخاب کنند.

کلام آخر بادی‌بان

آزمایش اسپرم روشی مهم برای بررسی باروری مردان است و با سنجش تعداد، تحرک و شکل اسپرم اطلاعات دقیقی به پزشک ارائه می‌دهد. در برخی موارد نیاز است آزمایش منی چند بار و با فاصله زمانی انجام شود تا نتیجه دقیق‌تر مشخص شود. در صورت نتایج غیر طبیعی، مشاوره پزشکی و آزمایش‌های تکمیلی برای انتخاب بهترین روش درمان توصیه می‌شود.

منابع

mayoclinic
mayoclinic
healthline
whomedlineplus

     

تایید شده توسط دکتر بهار سلیمان‌پوریان

     

محتوای این مقاله برای افزایش آگاهی شماست و توسط پزشکان متخصص بادی‌بان تایید شده است.

کارشناسان بادی‌بان

کارشناسان محتوای مجله بادی‌بان، طبق منابع تاییدشده پزشکی، از موضوعات متنوعی می‌نویسند تا در زمینه پزشکی بروز باشید.