آزمایش Platelets چیست؟ PLT در آزمایش خون

1404-06-06 0 بررسی کارشناسان بادی‌بان

وقتی صحبت از سلامت خون به میان می‌آید،PLT در آزمایش خون یکی از شاخص‌های مهم و تعیین‌کننده است. این شاخص نشان‌دهنده تعداد پلاکت‌هاست؛ سلول‌های کوچکی که با ایجاد لخته، مانع خونریزی می‌شوند و نقشی حیاتی در سیستم انعقادی بدن دارند. کاهش بیش‌ازحد پلاکت می‌تواند هشداردهنده بروز مشکلاتی مانند سرطان یا عفونت باشد و افزایش آن خطر لخته‌های خونی و سکته را بالا می‌برد. میزان این خطر به شدت تغییرات و علت زمینه‌ای وابسته است. در این مطلب از مجله بادی‌بان به‌صورت دقیق و گام‌به‌گام، از تعریف پلاکت تا نحوه انجام آزمایش و تفسیر نتایج آن بررسی خواهد شد.

فهرست مطالب

پلاکت چیست؟

پلاکت‌ها یا ترومبوسیت‌ها اجزای ریز و بدون هسته خون هستند که از سلول‌های بزرگی به نام مگاکاریوسیت‌ها در مغز استخوان منشا می‌گیرند. این ذرات کوچک، با قطر تقریبی ۲ تا ۳ میکرومتر، نقش اساسی در فرآیند انعقاد خون دارند. پس‌از ورود به جریان خون، پلاکت‌ها به مدت حدود ۷ تا ۱۰ روز فعال باقی می‌مانند و سپس جایگزین می‌شوند.

وظیفه اصلی آن‌ها توقف خونریزی و آغاز روند ترمیم بافت آسیب‌دیده است. زمانی که یک رگ خونی دچار آسیب می‌شود، پلاکت‌ها در محل زخم جمع شده، به هم متصل می‌شوند و با همکاری فاکتورهای انعقادی، لخته‌ای برای بستن محل ایجاد می‌کنند. در این میان، خواندن جواب آزمایش می‌تواند تصویر دقیق‌تری از سلامت خون و عملکرد پلاکت‌ها در اختیارتان قرار دهد.

آزمایش شمارش پلاکت چیست؟

PLT در آزمایش خون یا آزمایش Platelets یک تست ساده و پرکاربرد خون است که تعداد پلاکت‌های موجود در خون را اندازه‌گیری می‌کند. پلاکت‌ها در مغز استخوان ساخته می‌شوند و نقش حیاتی آن‌ها کمک به لخته شدن خون و جلوگیری از خونریزی بیش‌ازحد در زمان بریدگی یا آسیب است. این آزمایش علاوه‌بر ارزیابی عملکرد سیستم انعقادی، برای شناسایی یا پیگیری بسیاری از مشکلات خونی نیز استفاده می‌شود.

آزمایش پلاکت معمولا به‌عنوان بخشی از آزمایش کامل خون (CBC) انجام می‌شود و همراه با شمارش گلبول‌های قرمز و سفید، اطلاعات ارزشمندی در اختیار پزشک قرار می‌دهد. نتایج آن می‌تواند به تشخیص علل مختلف تغییرات پلاکت کمک کند. برای مثال، برخی انواع کم‌ خونی می‌توانند با تغییر در تعداد پلاکت‌ها همراه باشند و شناسایی این ارتباط در روند تشخیص و درمان بسیار مهم است.

اگر تعداد پلاکت بسیار کم باشد (ترومبوسیتوپنی)، ممکن است دچار کبودی‌های بی‌دلیل، خونریزی طولانی پس‌از جراحت‌های کوچک یا حتی خونریزی خودبه‌خودی شوید. در مقابل، تعداد بالای پلاکت (ترومبوسیتوز) می‌تواند خطر لخته‌های خونی را افزایش دهد که ممکن است به مشکلات جدی مانند سکته مغزی یا حمله قلبی منجر شود.

غیر طبیعی‌بودن تعداد پلاکت همیشه نشانه بیماری خطرناک نیست؛ اما نیاز به بررسی بیشتر دارد. شمارش پایین می‌تواند ناشی از عفونت، بیماری‌های خودایمنی یا اختلالات مغز استخوان باشد و شمارش بالا ممکن است به التهاب، سرطان یا عوامل ژنتیکی مرتبط باشد. انجام آزمایش Platelets در کنار سایر ارزیابی‌ها، تصویر دقیقی از وضعیت سلامت خون شما ارائه می‌دهد.

چرا شمارش PLT در آزمایش خون انجام می‌شود؟

پزشکان این آزمایش را در صورت مشاهده علائمی مانند خون‌دماغ‌های مکرر، قاعدگی‌های سنگین یا خونریزی‌های غیر عادی تجویز می‌کنند. همچنین، در روند پایش بیماری‌ها، بررسی اثر داروهایی مانند شیمی‌درمانی یا در تکمیل تست‌هایی نظیر آزمایش کم‌خونی برای یافتن علت دقیق مشکلات خونی، از این تست استفاده می‌شود.

آزمایش پلاکت چگونه انجام می‌شود؟

نمونه‌گیری آزمایش Platelets مشابه سایر آزمایش‌های خون بوده و اغلب از ورید بازو انجام می‌گیرد. این آزمایش معمولا نیازی به آمادگی خاص یا ناشتایی نیست، مگر اینکه پزشک توصیه دیگری داشته باشد. این آزمایش ساده، اطلاعات ارزشمندی درباره PLT در آزمایش خون و وضعیت کلی سلامت شما فراهم می‌کند.

درصورتی‌که همراه با تغییر تعداد پلاکت‌ها، نشانه‌های بالینی یا آزمایشگاهی همولیز هم دیده شود (مانند وجود شیستوسیت در اسمیر خون محیطی، افزایش LDH یا هموگلوبینوری)، احتمال بروز انواع کم‌خونی‌ همولیتیک به‌ویژه انواع میکروآنژیوپاتیک (مانند TTP/HUS)، PNH یا سندرم‌های ایمنی مطرح می‌شود و پزشک برای تشخیص دقیق‌تر، آزمایش‌های تکمیلی را درخواست می‌کند.

تفسیر آزمایش Platelets

محدوده نرمال PLT در آزمایش خون چقدر است؟

مقدار طبیعی PLT در آزمایش خون معمولا بین ۱۵۰٬۰۰۰ تا ۴5۰٬۰۰۰ پلاکت در هر میکرولیتر خون است. این بازه نشان‌دهنده عملکرد سالم مغز استخوان و سیستم انعقاد خون است. اگر عدد کمتر از ۱۵۰٬۰۰۰ باشد، به آن ترومبوسیتوپنی گفته می‌شود و ممکن است خطر خونریزی افزایش یابد که دلایلی مانند عفونت‌ها، مصرف برخی داروها یا بیماری‌های خودایمنی دارد. در مقابل، افزایش تعداد پلاکت‌ها بالای ۴۵۰٬۰۰۰ (ترومبوسیتوز) نیز می‌تواند رخ دهد که یکی از شایع‌ترین علل آن، کم‌ خونی فقر آهن است. برای تفسیر دقیق نتایج و بررسی علت مقادیر خارج از این محدوده، پزشک ممکن است آزمایش‌های تکمیلی تجویز کند.

دلایل و علائم شایع اختلال پلاکت

آزمایش پلاکت به ما نشان می‌دهد که بدن چه میزان پلاکت در هر میکرولیتر خون دارد و آیا این مقدار در محدوده نرمال است یا خیر. تغییرات زیاد در این عدد، چه بالا و چه پایین، می‌تواند بر سلامت فرد تاثیر بگذارد.

پلاکت پایین (ترومبوسیتوپنی)

وقتی تعداد PLT در آزمایش خون کمتر از ۱۵۰,۰۰۰ باشد، خطر خونریزی و کبودی‌های بی‌دلیل افزایش می‌یابد. علل شایع این اختلال عبارتند از:

کاهش تولید پلاکت در مغز استخوان: به دلیل شیمی‌درمانی، پرتودرمانی، آپلازی مغز استخوان، سندرم میلودیسپلاستیک (MDS)، لوسمی، لنفوم، متاستاز سرطان یا میلوفیبروز؛
کمبودهای تغذیه‌ای: کمبود شدید ویتامین B12، فولات یا مس.
عفونت‌های ویروسی: از جمله HIV، هپاتیت ویروسی، EBV یا پاروویروسB19؛
اختلالات ایمنی: مانند پورپورای ترومبوسیتوپنیک ایدیوپاتیک (ITP) یا ترومبوسیتوپنی ثانویه ناشی از لوپوس و آرتریت روماتوئید؛
داروها: هپارین (HIT)، برخی آنتی‌بیوتیک‌ها، داروهای ضد تشنج و داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی.
بارداری: معمولا خفیف و در سه‌ماهه سوم بروز می‌کند؛
بزرگ‌شدن طحال (هیپراسپلنیسم): به دام‌افتادن پلاکت‌ها در طحال، مانند موارد سیروز کبدی؛
اختلالات انعقادی شدید: مانند انعقاد داخل عروقی منتشر (DIC)، پورپورای ترومبوتیک ترومبوسیتوپنیک (TTP) یا سندرم همولیتیک اورمیک (HUS)؛
پس‌از انتقال خون‌های مکرر بدون پلاکت.

علائم شایع پلاکت پایین (ترومبوسیتوپنی)

خونریزی آسان از لثه‌ها، بینی یا زخم‌های کوچک
کبودی آسان
خون در ادرار یا مدفوع
استفراغ خونی
لکه‌های کوچک زیر پوست (پتشی)
لکه‌های خونریزی زیر پوستی (پورپورا)
قاعدگی سنگین
خستگی شدید
ضعف
بزرگ‌شدن طحال یا کبد

پلاکت بالا (ترومبوسیتوز)

اگر تعداد PLT در آزمایش خون بیش‌از ۴۵۰,۰۰۰ باشد، احتمال تشکیل لخته‌های غیر طبیعی و مشکلات گردش خون وجود دارد. این لخته‌ها می‌توانند جریان خون را مختل کرده و مشکلات جدی مانند سکته مغزی یا حمله قلبی ایجاد کنند. شایع‌ترین علل ترومبوسیتوز شامل موارد زیر است:

ترومبوسیتوز واکنشی (ثانویه): شایع‌ترین نوع، در واکنش به عوامل زمینه‌ای مانند:

عفونت‌های حاد یا مزمن (باکتریایی، ویروسی، قارچی)
التهاب‌های مزمن مثل روماتیسم مفصلی (RA)، بیماری التهابی روده یا واسکولیت
کم‌خونی‌ها (به‌ویژه کم‌خونی فقر آهن و کم‌خونی همولیتیک)
خونریزی‌های شدید یا جراحی‌های بزرگ
سرطان‌های مختلف مانند ریه، معده یا تخمدان
برداشتن طحال (اسپلنکتومی) – معمولا موقت

ترومبوسیتوز کلونال یا نئوپلاستیک: ناشی از اختلال اولیه در سلول‌های مغز استخوان، مانند:

ترومبوسایتمی اساسی (ET)
پلی‌سیتمی ورا (PV)
میلوفیبروز اولیه (PMF)
لوسمی میلوئید مزمن (CML)

علائم شایع پلاکت بالا (ترومبوسیتوز)

سردرد
خستگی بی‌دلیل
سرگیجه
ضعف شدید
درد قفسه سینه
تپش قلب
تورم یا درد پاها
مشکل در تنفس
تغییرات بینایی
اختلال در گفتار

آزمایش‌های تکمیلی شمارش PLT در آزمایش خون

علاوه‌بر شمارش پایه PLT در آزمایش خون که بخشی از تست CBC است، پزشک ممکن است برای تشخیص دقیق‌تر علت تغییرات پلاکت، مجموعه‌ای از آزمایش پلاکت تکمیلی را تجویز کند. رایج‌ترین آزمایش‌های تکمیلی عبارتند از:

اسمیر خون محیطی (Peripheral Blood Smear) برای بررسی شکل، اندازه و ظاهر پلاکت‌ها زیر میکروسکوپ برای کشف اختلالات خونی یا تجمع غیرطبیعی پلاکت.
آزمایش‌های عملکرد پلاکت (Platelet Function Tests) برای ارزیابی میزان چسبندگی و عملکرد پلاکت‌ها، تشخیص اثر داروهایی مانند آسپرین.
آسپیراسیون و بیوپسی مغز استخوان برای بررسی تولید پلاکت و شناسایی بیماری‌های مغز استخوان.
بررسی‌های انعقادی (Coagulation Studies) شامل PT،APTT و زمان ترومبین برای تشخیص اختلالات خونریزی‌دهنده.
اندازه‌گیری MPV و PDW برای تعیین میانگین اندازه و میزان تغییر اندازه پلاکت‌ها برای ارزیابی الگوی تولید و تخریب آن‌ها.
ایمونواسی‌ها (Immunoassays) برای تشخیص آنتی‌بادی‌های مرتبط با ترومبوسیتوپنی ناشی از هپارین.
شاخص‌های التهابی و آزمایش‌های تغذیه‌ای شامل CRP، ESR، ویتامین B12 و بررسی سطح آهن جهت تشخیص کمبودها یا شرایطی مثل کم‌خونی فقر آهن که می‌تواند بر شمارش پلاکت اثر بگذارد.

درصورت غیر طبیعی‌بودن شمارش پلاکت، انتخاب این آزمایش‌ها بر اساس علائم و سابقه پزشکی انجام شده و نتیجه آن در تصمیم‌گیری درمانی بسیار مهم است.

کلام آخر بادی‌بان

بررسیPLT در آزمایش خون نقش مهمی در شناسایی و پیگیری بسیاری از بیماری‌های خونی، التهابی و تغذیه‌ای دارد. شمارش پلاکت‌ها تنها بخشی از ماجراست؛ تفسیر صحیح این نتایج نیازمند درنظرگرفتن علائم، سابقه پزشکی و گاهی انجام آزمایش‌های تکمیلی مانند اسمیر خون محیطی یا بررسی‌های ژنتیکی است. سطح پلاکت می‌تواند تحت ‌تاثیر عوامل مختلفی مانند عفونت‌ها، بیماری‌های مزمن، کمبود مواد مغذی یا شرایط خاص خونی قرار گیرد. از این‌رو، اقدام خودسرانه بر اساس نتایج آزمایش توصیه نمی‌شود و مشورت با پزشک یا متخصص هماتولوژی بهترین راه برای تصمیم‌گیری درمانی است.