آزمایش دیابت بارداری چیست؟ راهنمای کامل آزمایش قند بارداری

آزمایش دیابت بارداری چیست؟ راهنمای کامل زمان، نحوه انجام و تفسیر نتایج آزمایش قند بارداری

1404-05-20 0 بررسی کارشناسان بادی‌بان

دیابت بارداری یکی از مشکلات شایع دوران بارداری است که می‌تواند بر سلامت مادر و جنین اثر بگذارد. در این شرایط، سطح قند خون بالاتر از حد طبیعی می‌رود و نیاز به کنترل دقیق دارد. معمولا بین هفته‌های ۲۴ تا ۲۸ بارداری، آزمایش قند بارداری برای غربالگری این مشکل انجام می‌شود و در شرایط پرخطر، ممکن است پزشک آن را زودتر تجویز کند. اگر افزایش قند خون قبل از هفته ۲۴ تشخیص داده شود، معمولا به آن «اورت دیابت» یا دیابت آشکار در بارداری گفته می‌شود که نشان‌دهنده وجود دیابت پیش‌از بارداری است. در این مطلب از مجله بادی‌بان به معرفی آزمایش دیابت بارداری، روش انجام آن، مراحل آماده‌سازی و تفسیر آزمایش دیابت بارداری پرداخته می‌شود.

فهرست مطالب

آزمایش دیابت بارداری چیست و چرا انجام می‌شود؟

دیابت بارداری نوعی اختلال در متابولیسم قند خون است که برای اولین بار در دوران بارداری بروز می‌کند و با افزایش سطح گلوکز خون همراه است. این وضعیت زمانی رخ می‌دهد که بدن مادر به اندازه کافی انسولین تولید نمی‌کند یا سلول‌ها نسبت به اثرات انسولین مقاوم می‌شوند. نتیجه این فرآیند، تجمع بیش‌ازحد قند در خون است که در صورت عدم کنترل، می‌تواند به سلامت مادر و جنین آسیب برساند. بر اساس مطالعات مختلف، در حدود ۳ تا ۱۰ درصد از بارداری‌ها با این چالش مواجه می‌شوند.

آزمایش قند بارداری یا آزمایش غربالگری دیابت بارداری (Gestational Diabetes Test) به همین منظور انجام می‌شود؛ یعنی شناسایی به‌موقع این وضعیت پیش‌از بروز مشکلات جدی‌تر. حتی اگر هیچ علامت مشخصی نداشته باشید، انجام این تست بسیار ضروری است؛ چرا که دیابت بارداری اغلب بدون علائم ظاهری پیشرفت می‌کند.

تشخیص زودهنگام دیابت بارداری به پزشک امکان می‌دهد تا با اصلاح رژیم غذایی، توصیه‌های ورزشی یا دارودرمانی، سطح قند خون شما را کنترل کند و احتمال بروز عوارضی مانند وزن‌گیری بیش‌ازحد جنین، زایمان زودرس یا دیابت نوع ۲ در آینده را کاهش دهد.

نکته مهم این است که خواندن جواب آزمایش تنها باید توسط پزشک انجام شود؛ زیرا تفسیر نادرست نتایج ممکن است باعث نگرانی بی‌مورد یا تاخیر در درمان شود. به این ترتیب، انجام آزمایش دیابت بارداری نه‌تنها برای شناسایی مشکلات احتمالی، بلکه برای تضمین سلامت شما و فرزندتان در طول بارداری و حتی پس‌از زایمان، اقدامی حیاتی به‌شمار می‌رود.

انواع آزمایش‌های دیابت بارداری

آزمایش‌های دیابت بارداری بخش مهمی از غربالگری سلامت مادر و جنین هستند و درست مثل آزمایش دابل مارکر، هدفشان تشخیص به‌موقع مشکلات احتمالی و پیشگیری از عوارض جدی است. پزشکان معمولا تست‌های مربوط به دیابت بارداری را تجویز می‌کنند تا مشخص شود بدن شما چقدر توانایی کنترل قند خون را دارد. در ادامه انواع آزمایش‌های مهم دیابت بارداری معرفی می‌شوند:

آزمایش غربالگری گلوکز (Glucose Challenge Test – GCT)

این تست اولین مرحله غربالگری است و معمولا برای همه زنان باردار انجام می‌شود. در این آزمایش شما یک محلول شیرین حاوی ۵۰ گرم گلوکز می‌نوشید و یک ساعت بعد نمونه خون گرفته می‌شود. اگر سطح قند خون بالاتر از حد استاندارد باشد (معمولا 135 تا ۱۴۰ mg/dL)، پزشک آزمایش تکمیلی OGTT را درخواست می‌کند.

شرایط آمادگی برای آزمایش GCT

نیازی به ناشتایی نیست؛ اما بهتر است ۲ تا ۳ ساعت قبل از تست، غذاهای پرقند مصرف نکنید؛
پس‌از نوشیدن محلول، تا زمان خون‌گیری چیزی نخورید یا ننوشید (به‌جز آب)، آدامس نجوید و سیگار نکشید؛
زمان‌بندی بسیار مهم است؛ به پرسنل اطلاع دهید چه زمانی محلول را تمام کرده‌اید تا خون‌گیری دقیقا سر ساعت انجام شود.

آزمایش تحمل گلوکز خوراکی (Oral Glucose Tolerance Test – OGTT)

اگر نتیجه GCT غیر طبیعی باشد یا پزشک از ابتدا OGTT را تجویز کند، این تست انجام می‌شود. در این روش، ابتدا نمونه خون ناشتا گرفته می‌شود، سپس شما محلولی حاوی ۷۵ یا ۱۰۰ گرم گلوکز می‌نوشید و در فواصل زمانی مشخص (۱، ۲ و ۳ ساعت بعد) چندین بار خون‌گیری انجام می‌شود. افزایش قند خون در دو یا چند مرحله به معنای دیابت بارداری است.

شرایط آمادگی برای آزمایش OGTT

ناشتایی ۸ تا ۱۴ ساعت قبل از آزمایش الزامی است؛
در ۳ روز قبل از تست، رژیم غذایی حاوی حداقل ۱۵۰ گرم کربوهیدرات در روز داشته باشید؛
در طول آزمایش (۲ تا ۳ ساعت) نباید چیزی بخورید، جز آب و باید آرام بنشینید؛
باید در کلینیک بمانید، فعالیت بدنی انجام ندهید و زمان‌بندی خون‌گیری را دقیق رعایت کنید.

دستورالعمل کلی برای تست‌های گلوکز

محلول گلوکز یک نوشیدنی شیرین و اندازه‌گیری‌شده است که توسط کلینیک ارائه می‌شود. زمان‌بندی در این آزمایش‌ها بسیار حیاتی است؛ تاخیر در خون‌گیری ممکن است نتیجه را تحت تاثیر قرار دهد. در برخی افراد، نوشیدن محلول گلوکز ممکن است حالت تهوع یا سرگیجه ایجاد کند؛ در این صورت حتما به پرسنل اطلاع دهید.

آزمایش هموگلوبین A1c (HbA1c)

این آزمایش میانگین سطح قند خون ۲ تا ۳ ماه اخیر را نشان می‌دهد و بیشتر برای بررسی دیابت پیش‌از بارداری یا در اوایل بارداری استفاده می‌شود. به‌تنهایی برای تشخیص دیابت بارداری کافی نیست؛ اما در کنار تست‌های دیگر کمک‌کننده است. انجام این آزمایش معمولا نیاز به ناشتایی ندارد.

آزمایش قند خون ناشتا (Fasting Plasma Glucose)

آزمایش قند خون ناشتا گاهی برای زنان پرخطر در اوایل بارداری انجام می‌شود تا سطح گلوکز خون پس‌از یک شب ناشتایی بررسی شود. ناشتایی ۸ ساعت قبل از تست الزامی است.

با توجه به نظر پزشک، انجام GCT و در صورت لزوم OGTT دقیق‌ترین روش‌های تشخیص دیابت بارداری هستند. سایر تست‌ها بیشتر مکمل محسوب می‌شوند. تفسیر آزمایش دیابت بارداری باید حتما توسط پزشک انجام شود تا نتایج درست تحلیل و اقدامات بعدی تعیین شود.

چه زمانی باید آزمایش دیابت بارداری انجام شود؟

زمان انجام آزمایش قند بارداری نقش مهمی در تشخیص زودهنگام این بیماری دارد. معمولا پزشکان بین هفته‌های ۲۴ تا ۲۸ بارداری این تست را انجام می‌دهند؛ چرا که در این دوره هورمون‌های جفت بیشترین تاثیر را بر افزایش قند خون دارند.

با‌این‌حال، ارزیابی قند خون فقط به این بازه محدود نیست. در حالت ایده‌آل، بهتر است زنانی که قصد بارداری دارند پیش‌از اقدام به بارداری یک‌بار قند خون و سایر تست‌های مرتبط را بررسی کنند. همچنین در ویزیت اول بارداری (معمولا هفته 8 تا 12)، معمولا یک پروفایل قند انجام می‌شود تا در صورت وجود دیابت آشکار یا پیش‌دیابت، قبل از هفته ۲۴ تشخیص داده شود. در این حالت، مشکل قند خون ممکن است «دیابت بارداری» نباشد، بلکه دیابت آشکاری باشد که تا آن زمان تشخیص داده نشده است.

در زنانی که در بررسی اولیه مشکل خاصی ندارند، غربالگری اصلی بین هفته‌های ۲۴ تا ۲۸ انجام می‌شود تا دیابت بارداری به‌موقع شناسایی و کنترل شود. این روند می‌تواند از بسیاری از عوارض برای مادر و نوزاد جلوگیری کند. بااین‌حال، در زنان دارای عوامل خطر، آزمایش ممکن است زودتر و حتی در اولین ویزیت بارداری یا پیش‌از آن انجام شود. این اقدام به شناسایی سریع دیابت بارداری یا دیابت آشکار کمک می‌کند و احتمال بروز عوارض را کاهش می‌دهد.

عوامل خطر دیابت بارداری

سن مادر بیشتر از ۳۵ سال
BMI بیشتر از 30 kg/m²
سابقه دیابت بارداری در بارداری قبلی
سابقه تولد نوزاد ماکروزوم (وزن بیشتر از ۴۰۰۰ گرم)
سابقه خانوادگی دیابت نوع ۲
نژادهای پرخطر (آسیایی، آفریقایی، اسپانیایی)
سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS)

به‌طور کلی، انجام به‌موقع آزمایش دیابت بارداری بخش مهمی از مراقبت‌های دوران بارداری است، زیرا تشخیص زودهنگام می‌تواند از بسیاری از عوارض این بیماری برای مادر و نوزاد پیشگیری کند.

تفسیر آزمایش دیابت بارداری و محدوده‌های نرمال

تفسیر نتایج آزمایش دیابت بارداری بخش مهمی از روند تشخیص و کنترل این بیماری است؛ چرا که مقادیر به‌دست‌آمده می‌توانند بر نحوه مراقبت‌های دوران بارداری شما تاثیر مستقیم داشته باشند. همان‌طور که در برخی بررسی‌های تخصصی مانند انجام آزمایش ژنتیک قبل از بارداری برای ارزیابی ریسک‌های احتمالی اهمیت دقت و تحلیل درست نتایج بالاست، در این آزمایش هم تنها پزشک متخصص می‌تواند با تحلیل دقیق داده‌ها، تصمیمات درمانی مناسب را برای حفظ سلامت مادر و جنین اتخاذ کند.

تفسیر تست غربالگری چالش گلوکز (GCT؛ تست یک‌ساعته)

اگر سطح قند خون شما کمتر از 135 تا 140 میلی‌گرم/دسی‌لیتر (۷.۸ میلی‌مول/لیتر) باشد، نتیجه طبیعی تلقی شده و معمولا نیازی به آزمایش تکمیلی نیست.
مقادیر 135 تا 140 میلی‌گرم/دسی‌لیتر یا بالاتر نشان‌دهنده احتمال دیابت بارداری است و پزشک انجام تست تشخیصی OGTT را توصیه می‌کند.

تفسیر تست تحمل گلوکز خوراکی (OGTT؛ تست تشخیصی ۲ یا ۳ ساعته)

پروتکل ۳ ساعته با ۱۰۰ گرم گلوکز:

ناشتایی: ≥۹۵ mg/dL
۱ ساعت: ≥۱۸۰ mg/dL
۲ ساعت: ≥۱۵۵ mg/dL
۳ ساعت: ≥۱۴۰ mg/dL

اگر دو یا چند مقدار برابر یا بالاتر از این آستانه باشند، تشخیص دیابت بارداری قطعی است.

پروتکل ۲ ساعته با ۷۵ گرم گلوکز:

ناشتایی: ≥۹۲ mg/dL
۱ ساعت: ≥۱۸۰ mg/dL
۲ ساعت: ≥۱۵۳ mg/dL

اگر هرکدام از این مقادیر به آستانه برسد یا بالاتر باشد، دیابت بارداری تشخیص داده می‌شود.

کلام آخر بادی‌بان

تشخیص زودهنگام و انجام منظم آزمایش دیابت بارداری نقش مهمی در حفظ سلامت مادر و جنین دارد. این آزمایش با ارزیابی به‌موقع سطح گلوکز خون، امکان شروع سریع اقدامات درمانی را فراهم می‌کند. رعایت رژیم غذایی سالم، فعالیت بدنی متعادل و در صورت نیاز مصرف دارو، به کنترل بهتر قند خون کمک می‌کند. پیگیری توصیه‌های پزشک و انجام به‌موقع غربالگری‌ها، نه‌تنها از عوارض دوران بارداری پیشگیری می‌کند، بلکه پایه‌گذار شروعی سالم برای زندگی فرزندتان خواهد بود.