علائم سرطان پانکراس در آزمایش خون چیست؟

1404-06-14 0 بررسی کارشناسان بادی‌بان

سرطان پانکراس یکی از سخت‌ترین انواع سرطان برای تشخیص زودهنگام است؛ چرا که علائم اولیه آن معمولا خفیف و مبهم‌اند. به همین دلیل، علائم سرطان پانکراس در آزمایش خون اهمیت زیادی دارد و می‌تواند سرنخ‌های اولیه‌ای از بیماری را نشان دهد. در سراسر جهان، سرطان پانکراس از نظر میزان بروز در رتبه یازدهم قرار دارد؛ اما از نظر علت مرگ ناشی از سرطان در رتبه هفتم ایستاده است. در این مطلب از مجله بادی‌بان با مهم‌ترین آزمایش‌های خونی و سایر روش‌های تشخیصی این بیماری آشنا می‌شوید.

فهرست مطالب

سرطان پانکراس چیست و چرا دیر تشخیص داده می‌شود؟

سرطان پانکراس زمانی رخ می‌دهد که سلول‌های پانکراس به‌طور غیر قابل‌ کنترل، شروع به رشد و تقسیم می‌کنند. پانکراس اندامی حیاتی در پشت معده است که هم در فرآیند هضم و هم در تنظیم قند خون از طریق تولید هورمون‌هایی مانند انسولین و گلوکاگون نقش دارد. دو نوع اصلی این بیماری شامل آدنوکارسینوم پانکراس (شایع‌ترین نوع که در سلول‌های تولیدکننده آنزیم‌های گوارشی ایجاد می‌شود) و تومورهای نورواندوکرین پانکراس (نادرتر و منشا گرفته از سلول‌های هورمون‌ساز) هستند.

یکی از دلایل اصلی خطرناک‌بودن این سرطان، پنهان‌بودن علائم در مراحل اولیه است. در بیشتر بیماران، نشانه‌های واضحی مانند کاهش وزن شدید، زردی پوست یا درد شکمی تنها زمانی بروز می‌کنند که بیماری به مراحل پیشرفته رسیده باشد یا حتی به اندام‌های دیگر گسترش یافته باشد. به همین دلیل، تشخیص زودهنگام سرطان پانکراس بسیار دشوار است و در زمان شناسایی، اغلب فرصت درمان کامل از دست رفته است.

به‌طور کلی، به دلیل ماهیت خاموش و پیشرفت سریع، چشم‌انداز سرطان پانکراس اغلب ضعیف است؛ بااین‌حال، افزایش آگاهی، توجه به علائم سرطان پانکراس در آزمایش خون و تفسیر آزمایش می‌تواند شانس شناسایی زودتر و افزایش بقا را بیشتر کند.

آزمایش آمیلاز و لیپاز به تشخیص علائم سرطان پانکراس در آزمایش خون کمک می‌کند. — آزمایش آمیلاز و لیپاز، ابزار تشخیص علائم سرطان پانکراس در آزمایش خون است.

علائم اولیه سرطان پانکراس

شناسایی زودهنگام علائم سرطان پانکراس اهمیت زیادی دارد؛ چرا که این بیماری معمولا در مراحل پیشرفته تشخیص داده می‌شود. توجه به نشانه‌های اولیه می‌تواند نقش مهمی در مراجعه سریع‌تر به پزشک و شروع درمان داشته باشد. مهم‌ترین علائم سرطان پانکراس عبارتند از:

کاهش وزن قابل توجه ناخواسته
درد در ناحیه میانی اپی‌گاستر (علامت شایع سرطان پانکراس، گاهی اوقات با انتشار درد به ناحیه میانی یا پایینی کمر)
درد شبانه (اغلب شکایت غالب)
بی‌اشتهایی
تهوع و استفراغ
خستگی
شروع دیابت شیرین در ۲ سال گذشته
یرقان انسدادی بدون درد
خارش
ترومبوفلبیت مهاجر (علامت تروسو) و ترومبوز وریدی عمقی
کیسه صفرای قابل لمس (علامت کورووازیه)
وجود آسیت، توده شکمی قابل لمس، هپاتومگالی ناشی از متاستازهای کبدی یا اسپلنومگالی ناشی از انسداد ورید پورتال
متاستازهای زیر جلدی اطراف ناف
مدفوع بدبو و چرب

اگر هر یک از این علائم را تجربه می‌کنید، مراجعه سریع به پزشک ضروری است؛ چرا که حتی اگر ناشی از سرطان نباشند، می‌توانند نشانه مشکلات جدی دیگری باشند که نیاز به بررسی و درمان دارند.

علل سرطان پانکراس

مجموعه‌ای از عوامل محیطی، سبک زندگی و ژنتیکی می‌توانند خطر ابتلا را افزایش دهند:

مصرف دخانیات
اضافه وزن و چاقی خصوصا نوع مرکزی
رژیم غذایی (مصرف گوشت قرمز، به ویژه انواع فرآوری شده، با افزایش خطر ابتلا به سرطان لوزالمعده مرتبط است.)
دیابت شیرین (نوع یک و دو)
پانکراتیت مزمن

فاکتورهای ژنتیکی عبارتند از:

پانکراتیت ارثی
نئوپلازی غدد درون ریز چندگانه (MEN)
سرطان رکتوم ارثی غیرپولیپی (HNPCC)
پولیپوز آدنوماتوز خانوادگی (FAP) و سندرم گاردن
سندرم ملانوم مول چندگانه آتیپیک خانوادگی (FAMMM)
سندرم فون هیپل-لیندو (VHL)
جهش‌های رده زایا در ژن‌های BRCA1 و BRCA2
نژاد : سياه پوستان بیشتر در معرض خطرند
سابقه خانوادگی

در غیاب شرایط مستعدکننده سرطان پانکراس در افراد زیر 45 سال غیر معمول است. پس‌از 50 سالگی، فراوانی سرطان پانکراس به‌صورت خطی افزایش می‌یابد. حدود 90٪ از بیماران در زمان تشخیص 55 سال یا بیشتر سن دارند.

نقش آزمایش خون در تشخیص سرطان پانکراس

آزمایش خون یکی از ابزارهای مهم در بررسی سلامت پانکراس است؛ اما باید توجه داشت که به‌تنهایی روش قطعی برای تشخیص سرطان پانکراس محسوب نمی‌شود. پزشکان معمولا از این آزمایش برای بررسی سطح آنزیم‌های گوارشی مانند آمیلاز و لیپاز استفاده می‌کنند. افزایش غیر طبیعی این آنزیم‌ها می‌تواند نشانه التهاب یا آسیب پانکراس باشد؛ اما لزوما به معنای ابتلا به سرطان نیست.

از سوی دیگر، برخی مارکرهای توموری مانند CA 19-9 یا CEA در آزمایش خون بررسی می‌شوند که در بعضی بیماران مبتلا به سرطان پانکراس افزایش می‌یابند. بااین‌حال، این نتایج قطعی نیستند و تنها می‌توانند به پزشک برای تصمیم‌گیری درباره انجام آزمایش‌های تکمیلی مانند سی‌تی‌اسکن یا MRI کمک کنند. بنابراین برای رسیدن به تشخیص درست، تفسیر علائم سرطان پانکراس در آزمایش خون توسط پزشک بسیار اهمیت دارد و نیاز به تفسیر آزمایش دقیق وجود دارد.

نقش آزمایش آمیلاز و لیپاز در تشخیص علائم سرطان پانکراس در آزمایش خون بسیار زیاد است.

کدام آزمایش‌های خون می‌توانند به تشخیص سرطان پانکراس کمک کنند؟

علائم سرطان پانکراس در آزمایش خون معمولا به تغییرات شاخص‌های خاصی مثل مارکرهای توموری، آنزیم‌های کبدی یا قند خون مربوط می‌شوند. این آزمایش‌ها به پزشکان کمک می‌کنند سرنخ‌های مهمی از بیماری به‌دست آورند، اما برای تشخیص قطعی همیشه نیاز به آزمایش‌های تکمیلی وجود دارد.

آزمایش CA 19-9

CA 19-9 یکی از مهم‌ترین علائم سرطان پانکراس در آزمایش خون به‌شمار می‌رود. آنتی‌ژن کربوهیدرات 19-9 (CA 19-9) بیشتر در موسین‌های در گردش خون بیماران سرطانی یافت می‌شود. همچنین به‌طور معمول در سلول‌های دستگاه صفراوی وجود دارد و می‌تواند در بیماری‌های صفراوی حاد یا مزمن افزایش یابد. حدود 5 تا 10 درصد از بیماران فاقد آنزیم لازم برای تولید CA 19-9 هستند. محدوده مرجع CA 19-9 در اکثر آزمایشگاه‌ها کمتر از 33-37 واحد در میلی‌لیتر است. 75-85 درصد از بیماران مبتلا به سرطان پانکراس، سطح بالایی از CA 19-9 دارند. در صورت عدم وجود انسداد صفراوی، بیماری کبدی یا بیماری خوش‌خیم پانکراس، مقدار CA 19-9 بیشتر از 100 واحد در میلی‌لیتر برای بدخیمی، معمولا پانکراس، اختصاصی است.

پزشکان معمولا از این آزمایش برای پیگیری روند درمان هم استفاده می‌کنند؛ یعنی با تکرار آن در طول زمان، مشخص می‌شود سرطان به درمان پاسخ داده یا خیر. در نتیجه،CA 19-9 بیشتر یک ابزار هشدار و پایش است تا یک تست تشخیص قطعی. ترکیب آن با سایر آزمایش‌ها و تصویربرداری‌هاست که می‌تواند تصویر دقیق‌تری به پزشک بدهد.

آزمایش CEA

CEA یا آنتی‌ژن کارسینوامبریونیک یکی دیگر از نشانگرهای توموری است که معمولا همراه با CA 19-9 بررسی می‌شود. افزایش سطح CEA می‌تواند مطرح‌کننده سرطان‌های گوارشی از جمله سرطان پانکراس باشد. بااین‌حال، درست مانند CA 19-9، سطح بالای CEA هم همیشه به معنای ابتلا به سرطان نیست و در برخی بیماری‌های غیر سرطانی هم دیده می‌شود. به همین دلیل پزشکان از آن بیشتر به‌عنوان مارکر مکمل استفاده می‌کنند، نه به‌عنوان آزمایش مستقل. محدوده مرجع این مارکر در بیشتر آزمایشگاه‌ها ۲.۵ نانوگرم بر میلی‌لیتر یا کمتر است. افزایش قابل توجه بالاتر از این مقدار می‌تواند هشداری برای بررسی‌های بیشتر پزشکی باشد.

آزمایش آمیلاز و لیپاز

پانکراس آنزیم‌های گوارشی متعددی تولید می‌کند که در فرآیند هضم نقش دارند. از مهم‌ترین این آنزیم‌ها آمیلاز و لیپاز هستند؛ آمیلاز وظیفه تجزیه کربوهیدرات‌ها و لیپاز مسئول تجزیه چربی‌ها را بر عهده دارد. در شرایط التهاب یا انسداد پانکراس، سطح این آنزیم‌ها در خون افزایش می‌یابد.

با‌این‌حال، در سرطان پانکراس نتایج همیشه قابل اتکا نیستند. بررسی‌ها نشان داده است که سطح آنزیم‌ها در آزمایش آمیلاز و لیپاز تنها در کمتر از نیمی از بیماران مبتلا به تومورهای قابل جراحی و حدود یک‌چهارم بیماران با تومورهای غیر قابل جراحی بالا می‌رود.

جالب است که حدود ۵ درصد از بیماران در مراحل اولیه سرطان پانکراس، نخستین‌بار با پانکراتیت حاد مراجعه می‌کنند؛ در این حالت، افزایش یکنواخت هر دو آنزیم دیده می‌شود.

بنابراین، افزایش سطح آمیلاز و لیپاز به‌تنهایی برای تشخیص قطعی کافی نیست؛ اما در بیمارانی که برای اولین‌بار دچار پانکراتیت حاد بدون هیچ عامل مستعدکننده مشخصی می‌شوند، پزشکان باید احتمال سرطان پانکراس را نیز در تشخیص‌های افتراقی مدنظر قرار دهند.

آزمایش‌های عملکرد کبد (LFT)

از آن‌جا که تومورهای پانکراس می‌توانند باعث انسداد مجاری صفراوی شوند، بررسی آنزیم‌های کبدی در آزمایش خون اهمیت ویژه‌ای دارد. در بیماران مبتلا به یرقان انسدادی، تغییرات مشخصی در نتایج LFT مشاهده می‌شود. این تغییرات معمولا شامل:

افزایش قابل توجه بیلی‌روبین (مستقیم و کل)
افزایش آنزیم آلکالین فسفاتاز (ALP)
افزایش گاما گلوتامیل ترانس‌پپتیداز (GGT)
و به میزان کمتر، افزایش AST و ALT

این الگو بیشتر بیانگر انسداد صفراوی است تا بیماری‌های اولیه کبدی. بنابراین، آزمایش عملکرد کبد می‌تواند به پزشک کمک کند بین مشکلات ناشی از بیماری‌های کبدی (مانند هپاتیت) و انسداد صفراوی به علت سرطان پانکراس تمایز قائل شود.

تست قند خون و دیابت

دیابت ناگهانی یا بدترشدن دیابت قبلی، یکی از نشانه‌های غیر مستقیم سرطان پانکراس است؛ چرا که پانکراس نقش کلیدی در تولید انسولین دارد، آسیب یا وجود تومور می‌تواند باعث افزایش سطح گلوکز خون شود.

در بسیاری از بیماران، افزایش قند خون بدون سابقه قبلی دیابت می‌تواند پزشک را به سمت بررسی‌های تکمیلی هدایت کند. با‌این‌حال، باید توجه داشت که دیابت دلایل متعددی دارد و همیشه به سرطان پانکراس مربوط نمی‌شود.

روش‌های تکمیلی تشخیص سرطان پانکراس در کنار آزمایش خون

اگرچه آزمایش خون می‌تواند سرنخ‌های مهمی از وجود مشکلات پانکراس بدهد؛ اما برای تشخیص قطعی سرطان پانکراس کافی نیست. پزشکان معمولا از مجموعه‌ای از روش‌های تکمیلی برای رسیدن به نتیجه نهایی استفاده می‌کنند.

یکی از این روش‌ها تصویربرداری است. سی‌تی‌اسکن (CT) و ام‌آر‌آی (MRI) تصاویر دقیقی از پانکراس و اطراف آن فراهم می‌کنند و می‌توانند وجود تومور یا میزان گسترش آن را مشخص سازند. روش دقیق‌تر، آندوسونوگرافی (EUS) است که با استفاده از یک لوله باریک و دوربین متصل به دستگاه اولتراسوند، تصاویری نزدیک و واضح از پانکراس به‌دست می‌آید. در صورت نیاز، پزشک می‌تواند از طریق همین لوله ابزارهای خاصی وارد کرده و نمونه بافتی (بیوپسی) برای بررسی در آزمایشگاه بردارد.

بیوپسی یکی از مهم‌ترین مراحل تشخیص است؛ چرا که تنها روشی است که علائم سرطان پانکراس را تایید کرده و ماهیت سرطانی یا غیر سرطانی‌بودن بافت را مشخص می‌کند. علاوه‌بر این، تست‌های DNA روی نمونه بافت می‌توانند اطلاعات بیشتری درباره ویژگی‌های سلول‌های سرطانی بدهند و به انتخاب بهترین روش درمانی کمک کنند. در مجموع، ترکیب علائم سرطان پانکراس در آزمایش خونبا روش‌های تصویربرداری و بیوپسی، مسیر دقیق‌تری برای تشخیص و پایش سرطان پانکراس فراهم می‌کند.

کلام آخر بادی‌بان

تشخیص علائم سرطان پانکراس در آزمایش خون می‌تواند نقش مهمی در شناسایی مشکلات مرتبط با پانکراس و بررسی سلامت کلی بدن داشته باشد؛ اما به‌تنهایی قادر به تشخیص قطعی این بیماری نیست. سرطان پانکراس معمولا در مراحل اولیه علائم مشخصی ندارد و همین موضوع باعث می‌شود که اغلب دیر تشخیص داده شود. به همین دلیل، توجه به تغییرات آزمایش خون، همراه با روش‌های تصویربرداری و بیوپسی، اهمیت زیادی دارد. اگر با علائمی مانند یرقان، درد شکم، تهوع یا کاهش وزن ناخواسته روبه‌رو شدید، لازم است بدون تاخیر به پزشک مراجعه کنید. مشاوره پزشکی و انجام به‌موقع آزمایش‌ها می‌تواند به تشخیص زودهنگام و افزایش شانس درمان موثر کمک کند.