آزمایش کبد چرب؛ تفسیر نتایج و علائم کبد چرب در آزمایش خون

آزمایش کبد چرب؛ روش‌ها، تفسیر نتایج و علائم کبد چرب در آزمایش خون

1404-05-23 0 بررسی کارشناسان بادی‌بان

کبد، بزرگ‌ترین اندام داخلی بدن است و نقش‌های حیاتی مانند هضم غذا، ذخیره انرژی و دفع سموم را ایفا می‌کند. یکی از شایع‌ترین مشکلات این اندام، بیماری کبد چرب است که در آن تری‌گلیسریدها و سایر چربی‌ها در سلول‌های کبدی تجمع می‌یابند. این عارضه که در اصطلاح پزشکی «استئاتوز» نامیده می‌شود، امروزه حدود ۲۵ تا ۳۰ درصد جمعیت جهان را درگیر کرده است. از آنجا که این بیماری معمولا بدون علامت است؛ تنها راه شناسایی زودهنگام آن انجام آزمایش کبد چرب در یک معاینه سالانه و بررسی دقیق نتایج آن است. این مطلب از مجله بادی‌بان به بررسی انواع کبد چرب، آزمایش‌های لازم و محدوده نرمال نتایج خونی برای تشخیص این بیماری می‌پردازد.

فهرست مطالب

بیماری کبد چرب چیست؟

بیماری کبد چرب یکی از شایع‌ترین مشکلات کبدی است که در آن مقدار زیادی چربی، به‌ویژه تری‌گلیسرید، در سلول‌های کبدی تجمع پیدا می‌کند. در مراحل اولیه، این بیماری معمولا بدون علامت است و تنها با انجام آزمایشات قابل شناسایی خواهد بود. تشخیص کبد چرب با آزمایش خون به پزشکان کمک می‌کند پیش‌از بروز عوارض جدی مانند التهاب، فیبروز یا حتی سیروز، روند بیماری را کنترل کنند.

شیوع کبد چرب غیر الکلی (NAFLD) و استئاتوهپاتیت غیر الکلی (NASH) در جهان، هم‌زمان با افزایش چاقی و بیماری‌های متابولیک مانند مقاومت به انسولین، دیس‌لیپیدمی، چاقی مرکزی و فشار خون بالا، رو به رشد است. این بیماری زمانی مطرح می‌شود که 5% یا بیشتر از سلول‌های کبدی دچار استئاتوز باشند؛ درحالی‌که هیچ علت دیگری مانند مصرف برخی داروها، گرسنگی طولانی، بیماری‌های مادرزادی یا مصرف الکل بیش‌ازحد مجاز (کمتر از ۲۰ گرم در روز برای زنان و کمتر از ۳۰ گرم در روز برای مردان) وجود نداشته باشد. تفسیر آزمایش در این روند نقشی کلیدی دارد و می‌تواند مسیر درمان را به‌موقع مشخص کند.

انواع بیماری کبد چرب

بیماری کبد چرب به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود:

کبد چرب غیر الکلی: این نوع از بیماری به مصرف الکل مربوط نیست و عمدتا به دلیل سبک زندگی ناسالم و مشکلات متابولیک ایجاد می‌شود. در این دسته، دو حالت وجود دارد:
کبد چرب غیر الکلی (NAFL): تجمع چربی ماکرووزیکولار در سلول‌های کبدی، با یا بدون التهاب خفیف
استئاتوهپاتیت غیرالکلی (NASH): علاوه‌بر تجمع چربی، با التهاب، آسیب سلولی (بالونی شدن) و گاهی فیبروز یا سیروز همراه است.

کبد چرب الکلی: در اثر مصرف طولانی‌مدت و زیاد الکل ایجاد می‌شود و به سلول‌های کبد آسیب می‌زند. حداقل میزان مصرف مرتبط با افزایش خطر، حدود ۴۰ تا ۸۰ گرم در روز به مدت ۱۰ تا ۱۲ سال است، هرچند محدودیت ایمن دقیقی برای مصرف الکل مشخص نشده است.

دلایل ابتلا به کبد چرب

از جمله مهم‌ترین عواملی که خطر ابتلا به کبد چرب را افزایش می‌دهند، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

سندرم متابولیک (شایع‌ترین عامل) شامل:
- دیابت نوع ۲هایپرتری‌گلیسریدمی (افزایش تری‌گلیسرید خون)
- چاقی، به‌ویژه چاقی شکمی
مصرف برخی داروها مانند:
- آمیودارونتاموکسیفن
- متوترکسات
الکل (حتی در مقادیر پایین، در برخی افراد حساس)
ناهنجاری‌های متابولیک مثل:
- گالاکتوزمی
- بیماری‌های ذخیره گلیکوژن
وضعیت‌های تغذیه‌ای خاص:
- تغذیه بیش‌ازحدسوءتغذیه شدیدتغذیه کامل تزریقی (TPN)
- رژیم‌های غذایی بسیار کم‌کالری یا گرسنگی طولانی‌مدت
سایر مشکلات سلامتی:
- بیماری سلیاک
- بیماری ویلسون
عوامل ژنتیکی و خانوادگی: گزارش‌هایی از خانواده‌های لاغر مبتلا به NASH وجود دارد.
وزن کم یا زیاد هنگام تولد: این عامل می‌تواند خطر ابتلا بهNAFLD و حتی نوع شدیدتر بیماری در کودکی را افزایش دهد.

تشخیص به‌موقع این عوامل و انجام آزمایش کبد چرب به‌عنوان بخشی از معاینات دوره‌ای، گامی اساسی برای پیشگیری از پیشرفت بیماری به مراحل خطرناک‌تر است.

علائم بیماری کبد چرب

اغلب بدون علامت در مراحل اولیه (استئاتوز ساده یا NASH خفیف)
خستگی غیر اختصاصی
احساس ناراحتی یا فشار مبهم در قسمت فوقانی راست شکم
در مراحل پیشرفته (فیبروز یا سیروز):
- زردی (یرقان)
- خارش پوستی
- تجمع مایع در شکم (آسیت)
- ورم پاها
- خونریزی گوارشی واریسی
- گیجی یا اختلال هوشیاری (انسفالوپاتی کبدی)
بزرگی کبد (هپاتومگالی) در معاینه فیزیکی

انجام آزمایش کبد چرب گامی اساسی برای پیشگیری از بیماری کبد چرب است.

انواع آزمایش کبد چرب

آزمایش کبد چرب شامل بررسی چند شاخص مهم خونی است که وضعیت عملکرد کبد و تجمع چربی در آن را نشان می‌دهد. این آزمایش بخشی از آزمایش چربی خون محسوب می‌شود و معمولا پزشک برای تشخیص دقیق‌تر سطح آنزیم‌ها و فاکتورهای مرتبط با سلامت کبد، این آزمایش‌ها را درخواست می‌کند. آزمایش کبد چرب از چند جزء تشکیل شده است که در ادامه به بررسی هر یک پرداخته می‌شود.

آزمایش‌های خونی برای تشخیص کبد چرب

برای تشخیص علائم کبد چرب در آزمایش خون، معمولا تست‌های زیر درخواست می‌شوند:

آلانین آمینوترانسفراز (ALT): افزایش خفیف تا متوسط (کمتر از ۲ تا ۵ برابر حد بالای نرمال) می‌تواند نشان‌دهنده آسیب یا التهاب کبدی باشد؛

نکته: نرمال‌بودن ALT لزوما به معنی رد بیماری کبد چرب (NAFLD) نیست؛ چون درصد قابل‌ توجهی از بیماران حتی با NASH یا فیبروز پیشرفته،ALT نرمال دارند.

آسپارتات آمینوترانسفراز (AST): بالابودن آن می‌تواند ناشی از آسیب کبد یا عضلات باشد. نسبت AST به ALT در برخی موارد (مثل آسیب کبدی ناشی از الکل) بیشتر از یک است؛
آلکالن فسفاتاز (ALP): افزایش آن معمولا کمتر از ALT و AST است؛ اما بالارفتن قابل ‌توجه نیاز به بررسی علل دیگر مانند کلستاز یا بیماری‌های استخوانی دارد؛
گاما گلوتامیل ترانسفراز (GGT): ممکن است کمی افزایش پیدا کند و معمولا با آسیب کبد یا انسداد مجاری صفراوی مرتبط است. مصرف الکل و برخی داروها نیز می‌تواند سطح آن را بالا ببرد؛
بیلی‌روبین تام (Total Bilirubin): در مراحل اولیه کبد چرب معمولا نرمال است و بالارفتن آن بیشتر در مراحل پیشرفته (مثل سیروز) دیده می‌شود؛
آلبومین (ALB): کاهش سطح آن می‌تواند نشانه اختلال عملکرد کبد یا سوءتغذیه باشد. در مراحل اولیه معمولا نرمال است و در سیروز پیشرفته کاهش می‌یابد؛
زمان تشکیل پروترومبین (PT/INR): افزایش این زمان می‌تواند نشان‌دهنده ناتوانی کبد در تولید فاکتورهای انعقادی باشد. معمولا در مراحل پیشرفته بیماری تغییر می‌کند؛
شمارش کامل خون (CBC): ممکن است کاهش پلاکت (ترومبوسیتوپنی) در فیبروز پیشرفته یا سیروز دیده شود. کم‌خونی نیز می‌تواند به دلایل مختلف همراه باشد؛
پانل متابولیک پایه (BUN، کراتینین، قند خون ناشتا): برای ارزیابی عملکرد کلیه و بررسی دیابت یا مقاومت به انسولین انجام می‌شود؛
پروفایل لیپیدی: اغلب تری‌گلیسیرید بالا، کاهش HDL و افزایش LDL در بیماران کبد چرب مشاهده می‌شود که بخشی از سندرم متابولیک است.

روش‌های تکمیلی تشخیص کبد چرب

علاوه‌بر آزمایش خون، پزشکان برای ارزیابی دقیق‌تر وضعیت کبد از روش‌های دیگری هم استفاده می‌کنند:

تصویربرداری: این روش‌ها شامل سونوگرافی، فیبرو اسکن (FibroScan)، MRE وMRI می‌شوند. سونوگرافی یکی از ساده‌ترین و پرکاربردترین روش‌ها برای مشاهده تجمع چربی در کبد است. فیبرو اسکن و MRE می‌تواند به تشخیص فیبروز یا زخم کبدی کمک کند. MRI هم در موارد خاص برای بررسی دقیق‌تر بافت کبد استفاده می‌شود.

بیوپسی کبدی: در شرایطی که نتایج آزمایش‌های خون و تصویربرداری شفاف و قطعی نیستند، ممکن است بیوپسی انجام شود. در این روش نمونه کوچکی از بافت کبد برداشته و زیر میکروسکوپ بررسی می‌شود تا میزان التهاب، زخم و آسیب کبدی مشخص شود. گاهی پس‌از انجام فیبرو اسکن یا سایر روش‌های تصویربرداری، پزشک برای اطمینان بیشتر، بیوپسی را توصیه می‌کند.

آزمایش خون، بیوپسی کبدی و تصویربرداری نمونه‌هایی از آزمایش کبد چرب هستند. — **آزمایش خون**، **بیوپسی کبدی** و **تصویربرداری** نمونه‌هایی از **آزمایش کبد چرب** هستند.

تفسیر آزمایش کبد چرب

خواندن و تفسیر آزمایش کبد چرب یکی از مراحل مهم در تشخیص این بیماری است. پزشک بر اساس نتیجه آزمایش‌های خونی، وضعیت سلامت کبد شما را ارزیابی می‌کند و تصمیم می‌گیرد آیا نیاز به پیگیری‌های بیشتر وجود دارد یا خیر. مهم‌ترین آزمایش‌های خونی مرتبط با تشخیص کبد چرب و محدوده طبیعی هر کدام در ادامه بررسی شده است.

آلانین آمینوترانسفراز (ALT)

این آنزیم یکی از شاخص‌ترین پارامترها برای بررسی سلامت کبد است. بالارفتن سطح ALT معمولا نشان‌دهنده التهاب یا آسیب سلول‌های کبدی است. محدوده نرمال ALT برای بزرگسالان و کودکان حدود ۴ تا ۳۶ واحد در لیتر است. در سالمندان ممکن است کمی بالاتر از این مقدار باشد و در نوزادان سطح آن می‌تواند تا دو برابر حد طبیعی بزرگسالان برسد.

آسپارتات آمینوترانسفراز (AST)

آسپارتات آمینوترانسفراز (AST) آنزیمی است که علاوه‌بر کبد، در عضلات و گلبول‌های قرمز نیز یافت می‌شود و بالارفتن آن همیشه به معنای آسیب کبدی نیست. بااین‌حال، افزایش همزمان ALT و AST معمولا بیانگر اختلال در عملکرد کبد است. محدوده نرمال AST در بزرگسالان 0 تا 35 واحد در لیتر است و در سالمندان کمی بالاتر می‌رود.

نکته: به‌طور کلی پزشکان برای ALT و AST معمولا فارق از جنسیت محدوده 30 تا 40 واحد بر لیتر را نرمال در نظر می‌گیرند.

آلکالن فسفاتاز (ALP)

آلکالن فسفاتاز (ALP) آنزیمی است که به‌طور طبیعی در بافت‌هایی مانند کبد، استخوان و مجاری صفراوی وجود دارد. بالارفتن ALP ممکن است به دلیل مشکلات کبدی، انسداد مجاری صفراوی یا برخی بیماری‌های استخوانی باشد. مقدار طبیعی این آنزیم در بزرگسالان غیر باردار بین ۴۰ تا ۱۲۹ واحد در لیتر است. در دوران رشد کودکان و نوجوانان، به علت فعالیت زیاد استخوان‌سازی، مقادیر بالاتر از این محدوده طبیعی محسوب می‌شود. همچنین در بارداری، خصوصا در سه‌ماهه سوم، افزایش سطح ALP تا حدود دو برابر حد نرمال اغلب ناشی از ترشح آنزیم از جفت بوده و وضعیت طبیعی به‌شمار می‌آید.

بیلی‌روبین تام (Total Bilirubin)

بیلی‌روبین حاصل تجزیه گلبول‌های قرمز بوده و وظیفه دفع آن بر عهده کبد است. بالارفتن سطح بیلی‌روبین می‌تواند به دلیل هپاتیت، انسداد مجاری صفراوی یا مصرف طولانی‌مدت برخی داروها باشد. سطح نرمال این ماده معمولا بین 0.3 تا 1.0 میلی‌گرم در دسی‌لیتر است و مقادیر بالاتر آن گاهی با زردی پوست و چشم همراه است.

آلبومین (ALB)

آلبومین پروتئینی است که کبد تولید می‌کند و برای حفظ تعادل مایعات بدن اهمیت زیادی دارد. کاهش سطح آلبومین معمولا به مشکلات مزمن کبدی یا سوءتغذیه اشاره دارد. سطح طبیعی آن بین ۳.۵ تا 5.۵ گرم در دسی‌لیتر است و پایین‌تربودن این مقدار می‌تواند نیاز به پیگیری‌های پزشکی داشته باشد.

گاما گلوتامیل ترانسفراز (GGT)

GGT یکی از حساس‌ترین شاخص‌ها برای تشخیص آسیب‌های کبدی و مشکلات مجاری صفراوی است. افزایش این آنزیم معمولا با مصرف الکل، برخی داروها یا بیماری‌های کبدی مرتبط است. سطح طبیعی GGT بزرگسالان 8 تا 38 واحد در لیتر و برای جوانان 5 تا 27 واحد در لیتر است.

زمان تشکیل پروترومبین (PT/INR)

زمان پروترومبین (PT) معیاری برای ارزیابی عملکرد انعقادی خون است که محدوده نرمال آن معمولا بین ۱۱ تا ۱۲.۵ ثانیه است. هرچند این مقدار می‌تواند بسته به نوع کیت آزمایش کمی متفاوت باشد. نسبت بین‌المللی نرمال‌شده (INR) نیز معمولا بین ۰.۸ تا ۱.۱ قرار دارد. افزایش این مقادیر می‌تواند نشان‌دهنده اختلال در عملکرد کبد یا کمبود فاکتورهای انعقادی باشد.

کلام آخر بادی‌بان

با توجه به شیوع گسترده بیماری کبد چرب، اهمیت غربالگری منظم و انجام آزمایش کبد چرب بیش‌ازپیش احساس می‌شود. تشخیص به‌موقع، تغییر سبک زندگی، کاهش وزن اصولی و فعالیت بدنی مداوم، می‌تواند از پیشرفت این بیماری جلوگیری کرده یا حتی آن را به عقب برگرداند. فراموش نکنید که مسیر درمان نیاز به صبر، تعهد و حمایت دارد.